DELİL OLMADIĞI HALDE DELİL SANILANLAR
Muteber dört delil işte bunlardır: Kitap, Sünnet, Sahabelerin İcması ve illeti Şeriatta geçmiş olan Kıyas. Bazı imam ve müçtehitlerin bunların dışında delil olarak itibar ettikleri hususlar ise delil değildir. Zira sadece bunların Şer’î delil olarak itibar edilmesine kesin delil getirilmiştir. Bunların dışında kalanlar hakkında bir kesin delil getirilmemiştir. Dolayısıyla Şeriata göre muteber deliller sadece bu dört delildir. Çünkü Şer’î delil, usulden/asıllardan bir asıldır. Dolayısıyla o, sadece yakîn delil ise sabit olan akideler gibidir. Böylece ona delâlet eden kesin bir delilin olması kaçınılmazdır.
Ancak bu dört delilden başka içerisinde delil şüphesi bulunan hususlarla istidlâl/delillendirme Şer’î delillendirmekten sayılır, onun gereği istinbat edilen hüküm de Şer’î hüküm sayılır. Çünkü o, şüphetüddelildir. Fakat onlara delil olarak itibar etmeyen kimse hakkında Şer’î hüküm olmaz. Fakat ortada delil şüphesi olduğundan dolayı o, o kimsenin nazarında Şer’î hüküm olur.
Delil olmadığı halde delil sanılan hususlara gelince, onların hüccet olduğuna delâlet eden deliller, zannî delildirler veya delil getirdikleri hususa uymayan delildirler. Bunların en önemlileri şu dört husustur:
1- Şer’u men kablenâ/önceki Şeriatlar,
2- Sahabe mezhebi,
3- İstihsan,
4- Mesâlihi mürsele.
1- Şer’u Men Kablenâ:
Bazı imamlar dediler ki; ‘Şer’u Men Kablenâ/Önceki Şeriatlar, Şer’î delillerden bir delildir. Zira Nebi SallAllah’u Aleyhi VeSSellem kendisinden önceki Şeriatlardan -değiştirilmiş kitapları ve ehillerinin nakli yönünden değil de vahiy yoluyla- kendisine ulaşan sahih Şeriatlarla ibadet etmekteydi.’ Dediler ki: ‘Doğrudur! Nebi SallAllah’u Aleyhi VeSSellem’in Şeriatı, daha önceki Şeriatı nesh edicidir. Fakat önceki Şeriattan nesh olunan, İslâm Şeriatına muhalif olandır. Dolayısıyla O’nun SallAllah’u Aleyhi VeSSellem Şeriatından önceki Şeriatta muhalif olan husus, nesheden olmaktadır. Fakat önceki Şeriatlardan İslâm Şeriatına muhalif olmayan hususlar O’nun Şeriatındandır. Zira o, bu hususta önceki Şeriatlara uymakla mukayyeddir. O zaman onu nesh edici olmaz. Onun için, O’nun Şeriatı, kendisinden önce konulmuş bazı hususları nesh edici olarak vasfedilmez. Meselâ, imanın vacib oluşu, küfrün haram oluşu, zina, öldürme, hırsızlık v.b. Bizim Şeriatımızda olup da önceki Şeriatlara uygun düşen hususlar gibi.’
Önceki şeriatların bize de şeriat olduğuna dair Kitap ve Sünnetten delil getirdiler. Kitaptan şu ayetleri
SLM AHSYET / DELL OLMADII HALDE DELL SANILANLAR
Muteber dört delil işte bunlardır: Kitap, Sünnet, Sahabelerin İcması ve illeti Şeriatta geçmiş olan Kıyas. Bazı imam ve müçtehitlerin bunların dışında delil olarak itibar ettikleri hususlar ise delil değildir. Zira sadece bunların Şer’î delil olarak itibar edilmesine kesin delil getirilmiştir. Bunların dışında kalanlar hakkında bir kesin delil getirilmemiştir. Dolayısıyla Şeriata göre muteber deliller sadece bu dört delildir. Çünkü Şer’î delil, usulden/asıllardan bir asıldır. Dolayısıyla o, sadece yakîn delil ise sabit olan akideler gibidir. Böylece ona delâlet eden kesin bir delilin olması kaçınılmazdır.
Ancak bu dört delilden başka içerisinde delil şüphesi bulunan hususlarla istidlâl/delillendirme Şer’î delillendirmekten sayılır, onun gereği istinbat edilen hüküm de Şer’î hüküm sayılır. Çünkü o, şüphetüddelildir. Fakat onlara delil olarak itibar etmeyen kimse hakkında Şer’î hüküm olmaz. Fakat ortada delil şüphesi olduğundan dolayı o, o kimsenin nazarında Şer’î hüküm olur.
Delil olmadığı halde delil sanılan hususlara gelince, onların hüccet olduğuna delâlet eden deliller, zannî delildirler veya delil getirdikleri hususa uymayan delildirler. Bunların en önemlileri şu dört husustur:
1- Şer’u men kablenâ/önceki Şeriatlar,
2- Sahabe mezhebi,
3- İstihsan,
4- Mesâlihi mürsele.
1- Şer’u Men Kablenâ:
Bazı imamlar dediler ki; ‘Şer’u Men Kablenâ/Önceki Şeriatlar, Şer’î delillerden bir delildir. Zira Nebi SallAllah’u Aleyhi VeSSellem kendisinden önceki Şeriatlardan -değiştirilmiş kitapları ve ehillerinin nakli yönünden değil de vahiy yoluyla- kendisine ulaşan sahih Şeriatlarla ibadet etmekteydi.’ Dediler ki: ‘Doğrudur! Nebi SallAllah’u Aleyhi VeSSellem’in Şeriatı, daha önceki Şeriatı nesh edicidir. Fakat önceki Şeriattan nesh olunan, İslâm Şeriatına muhalif olandır. Dolayısıyla O’nun SallAllah’u Aleyhi VeSSellem Şeriatından önceki Şeriatta muhalif olan husus, nesheden olmaktadır. Fakat önceki Şeriatlardan İslâm Şeriatına muhalif olmayan hususlar O’nun Şeriatındandır. Zira o, bu hususta önceki Şeriatlara uymakla mukayyeddir. O zaman onu nesh edici olmaz. Onun için, O’nun Şeriatı, kendisinden önce konulmuş bazı hususları nesh edici olarak vasfedilmez. Meselâ, imanın vacib oluşu, küfrün haram oluşu, zina, öldürme, hırsızlık v.b. Bizim Şeriatımızda olup da önceki Şeriatlara uygun düşen hususlar gibi.’
Önceki şeriatların bize de şeriat olduğuna dair Kitap ve Sünnetten delil getirdiler. Kitaptan şu ayetleri
SLM AHSYET / DELL OLMADII HALDE DELL SANILANLAR