RE: PEYGAMBERİMİZİN KADINLARA MUAMELESİ
RE: PEYGAMBERİMİZİN KADINLARA MUAMELESİ
PEYGAMBERİMİZİN KADINLARA MUAMELESİ
“Allahım! İki zayıf kimsenin, yetimle kadının hakkını
zayi etmekten herkesi şiddetle sakındırıyorum.”
İbn-i Mâce, Edeb, 6
İslâm'dan önceki Arap toplumunda bazı soylu aile kızları bir takım imtiyazlara sahip olsa da umumiyetle kadının durumu çok kötüydü. Her şeyden önce bitmek bilmeyen kabile savaşları neticesinde bir ganimet malı olarak telakki edilen kadınlar daima madur edilmekteydi. Mesela onların cariye statüsünde alınıp satılması bir tarafa, zina ve fuhuş yapmaya zorlanarak pazarlandıkları da olurdu. Ayrıca bir kadın kocası öldüğünde hiçbir güvencesi yoktu. Kocası ölen kadın, babasının evine sığınmadan önce kocanın erkek kardeşi tarafından yakalandığında onun olurdu. Erkekler istedikleri sayıda kadınla evlenebilirlerdi. Aynı zamanda kadın her hangi bir yolla mirasçı da olamıyordu.
Kadınların böylesine istismar edildiği bir toplumda kız çocuğuna sahip olmak tahammül edilebilir bir durum değildi. Dolayısıyla bir utanç vesilesi addedilen yeni doğmuş kız çocukları, zaman zaman ailelerince diri diri toprağa gömülürlerdi.
Hâsılı İslâm öncesi Arap toplumunda kadın, umumiyetle cinsî yönden istismar edilmiş, sosyal ve iktisadi bakımdan sahip olması gereken haklardan mahrum bırakılmıştı.
İslâm'ın gelmesiyle birlikte kadının konumunda önemli değişiklikler olmuştur. Dinimiz, zina ve fuhuş için önleyici tedbirler alması yanında, her Müslümanın kanının, malının, namusunun mukaddes ve dokunulmaz olduğunu ilan ederek öncelikle kadınlara sâhip çıkmıştır. Artık kadın iffetsizliğe zorlanmayacak hatta onun iffetine gölge düşürücü sözler bile söylenmeyecekti. (en-Nur 24/23, 33)
Kız çocuklarının hor ve hakir görülmesi, hele hele diri diri toprağa gömülmesi kesinlikle yasaklanmıştır. (el-En'âm 6/151; en-Nahl 16/59; et-Tekvîr 81/8) Yeni dinin ölçülerine göre, insan olarak yaratılıp bir takım hak ve sorumluluklarla muhatap kılınmaları bakımından kadın ile erkek arasında bir ayırım yoktur. İnsanın yegane üstünlüğü, Allah'a kulluk şuurudur. Bu husustaki bazı ayet-i kerîmelerde şöyle buyrulmaktadır:
“Ey insanlar! Doğrusu biz sizi bir kadınla bir erkekten yarattık. Birbirinizle tanışmanız için sizleri kavim ve kabilelere ayırdık. Muhakkak ki Allah katında en değerli olanınız O'ndan en çok ittika edeninizdir...” (el-Hucurât 49/13)
“...Ben, erkek olsun kadın olsun -ki hepiniz birbirinizdensiniz- içinizden gayret gösteren hiçbir kimsenin emeğini boşa çıkarmayacağım...” (Al-i İmrân 3/195)
“Erkek veya kadın, mü'min olarak kim iyi amel işlerse ona mutlaka güzel bir hayat yaşatırız. Mükafatlarını elbette yapmakta olduklarının en güzeli ile veririz.” (en-Nahl 16/97)
Kadın ve erkek Allah'ın kulu olmaları bakımından eşit statüde bulunmakla birlikte fizyolojik ve psikolojik olarak her birinin kendine has özellikleri vardır. Hayatın düzeni ve fıtrat gereği olan bu durum kadınla erkeğe, birbirlerine üstünlük taslama hakkı vermez. Zira âyet-i kerîmede şöyle buyrulur:
“Allah'ın sizi birbirinizden üstün kıldığı şeyleri hasretle arzu etmeyin. Erkeklerin de kazandıklarından nasipleri vardır. Kadınların da kazandıklarından nasipleri vardır. Allah'tan lütfunu isteyin. Şüphesiz Allah her şeyi bilmektedir. ” (en-Nisâ 4/32)
Dolayısıyla kadın ile erkeğin hayat yolculuğunda birbirlerinin rakibi değil de yardımcısı olduğu unutulmamalıdır. Nitekim Kur'ân-ı Kerîm'de bir taraftan “Kadınlar sizin siz de kadınların elbisesisiniz” (el-Bakara 2/187) buyrulurken diğer taraftan söz konusu durum Allah'ın varlığının delilleri olarak şöyle ifade edilmektedir:
“Kaynaşmanız için size kendi cinsinizden eşler yaratıp aranızda sevgi ve merhamet peyda etmesi O'nun varlığının delillerindendir.” (er-Rûm 30/21)
Öte yandan Kur'ân-ı Kerîm kadını anne olarak ele almış, Allah'a kulluğun ardından ana babaya iyilikte bulunmanın lüzumu üzerinde durmuş, bilhassa yaşlılıklarında onlara “öf” bile demenin doğru olmayacağını ifade etmiştir. (el-İsrâ 17/23)
Kur'ân-ı Kerîm'in kadına bakışıyla Peygamberimizin söz ve uygulamaları tabii olarak aynı minval üzeredir. Efendimiz -sallallâhu aleyhi ve sellem- büyük bir iltifat olarak onlar hakkında:
“Cennet anaların ayakları altındadır” (Suyûtî, Câmius'sağîr, I, 125) 1 buyurmuştur.
Efendimiz'in bu yaklaşımıyla kadınlar onun şahsında, kendilerine şefkat ve merhamet eden, eşleriyle anlaşmazlıklarında ara buluculuk yapan, haklarını koruyan, erkeklere hanımlarına iyi davranmalarını öğütleyen ve yaşayışıyla da buna örnek olan bir dost ve hâmi bulmuşlardır.
Nebiyy-i Muhterem -sallallâhu aleyhi ve sellem-, horlanan, aşağılanan hatta zaman zaman dövülen kadınları adeta yetimler gibi telakki etmiş ve şöyle buyurmuştur:
“Allahım! İki zayıf kimsenin, yetimle kadının hakkını zayi etmekten herkesi şiddetle sakındırıyorum.” (İbn-i Mâce, Edeb, 6)
İman dâiresine girerek İslâm ahlakıyla mücehhez olan her insan, kadınlara, bilhassa kendi hanımına karşı nezih davranışlar sergilemelidir. Fahr-i Kâinât -sallallâhu aleyhi ve sellem-, ümmetin erkeklerine şu tavsiyede bulunmaktadır:
“Mü'minlerin iman bakımından en mükemmeli, ahlâkı en iyi olanıdır. Sizin en hayırlınız, kadınlarına karşı hayırlı olanlardır.” (Tirmizî, Radâ`, 11)
Hz. Peygamber -sallallâhu aleyhi ve sellem- bu ölçüyü bir başka hadîs-i şerîfinde şöyle dile getirmektedir:
“Hayırlınız, aile fertlerine hayırlı olandır. Ailesine en hayırlı olanınız ise benim.” (Tirmizî, Menâkıb, 63; İbn-i Mâce, Nikâh, 50)
Peygamberimiz -sallallâhu aleyhi ve sellem- hanımlarını döven erkekleri de muhtelif şekillerde uyarmış ve bunlara karşı daima memnuniyetsizliğini ifade etmiştir. Bir keresinde kocaları tarafından dövülen bazı kadınlar, onları şikayet etmek üzere Hz. Peygamber'in evine gelmişlerdir. Bunun üzerine Resûl-i Ekrem -sallallâhu aleyhi ve sellem-:
“- Kadınlarınızı döven o kimseler, sizin hayırlınız değildir.” buyurmuştur. (Ebû Dâvûd, Nikâh 42; İbn-i Mâce, Nikâh, 51)
Yine Resûlullah -sallallâhu aleyhi ve sellem- birgün hutbe okurken erkeklere şöyle seslenmiştir:
“- Sizden biriniz hanımını köleyi döver gibi dövmeye kalkışıyor. Muhtemelen o akşam, onunla aynı yatakta yatacaktır.” (Müslim, Cennet, 49)
Bir başka hadis-i şerifte de Resûlullah - sallallâhu aleyhi ve sellem- şöyle buyurmuştur:
“Bir mü'min hanımına buğzetmesin. Onun bir huyunu beğenmezse, bir başka huyunu beğenir.” (Müslim, Radâ`, 61)
Kadın erkek her insanın başarılı veya başarısız olduğu, yahut yanılarak hata yaptığı anlar olabilir. İşin böyle olması kaçınılmazdır. İnsanları, imkanlarına ve kabiliyetlerine göre değerlendirmek, meseleleri konuşarak rıfk ve mülayemetle çözmek gerekir. Bu Hz. Peygamber'in metodudur. Nitekim o, kadınlara karşı Câhiliye kabalığından kalma alışkanlıklarını devam ettiren bazı kimselere şöyle seslenmiştir:
“...Kadınlara iyi davranmanızı tavsiye ediyorum. Zira kadın kısmı kaburga kemiğinden yaratılmıştır. Kaburga kemiğinin en eğri yeri üst tarafıdır. Eğri kemiği doğrultmaya kalkarsan kırarsın. Kendi hâline bırakırsan, yine eğri kalır. Öyleyse kadınlar hakkındaki tavsiyemi tutunuz.” (Buhârî, Enbiyâ 1; Müslim, Radâ' 60)
Bir başka rivayette:
“Kadın kaburga kemiği gibidir. Onu doğrultmaya kalkarsan kırarsın. Eğer ondan faydalanmak istersen bu hâliyle de faydalanabilirsin.” buyrulmuştur. (Buhârî, Nikâh 79; Müslim, Radâ` 65)
Efendimiz bu hadisleriyle bize kadının yaratılışına dair biyolojik bilgi vermek istememiştir. Bize kadınla nasıl geçinmek gerektiğini temsilî yolla anlatmıştır.
Bazı âlimler hadîs-i şerîfteki: “Kaburga kemiğinin en eğri yeri üst tarafıdır” ifadesini, kadının en problemli tarafı dilidir, şeklinde yorumlamışlardır. (İbn-i Hacer, Fethu'l-bârî, IX, 253) Kadının cehenneme dili yüzünden gireceğini belirten şu hadîs-i şerîf bu yorumu desteklemektedir:
“Siz çok lânet eder ve kocanızın iyiliklerini görmezden gelirsiniz.” (Buhârî, Hayız, 6)
Lânet ve iyiliği inkâr dille yapılır. Kocasının maddî durumunu düşünmeden konu komşuda gördüğünü kendi evinde de isteyen, dediği olmazsa hırçınlaşan, aile sırlarını olur olmaz kimselere açan, sağda solda dedi kodu yapan kadın, bütün bu kötü davranışlarını diliyle gerçekleştirir.
Diğer taraftan Efendimiz -sallallâhu aleyhi ve sellem- İslâm ahlâkını özümsemiş, nitelikli bir hanımın erkekler için bulunmaz bir nimet olduğunu şöyle belirtmiştir:
“Dünya geçici bir faydadan ibarettir. Onun fayda sağlayan en hayırlı varlığı saliha kadındır.” (Müslim, Radâ`, 64)
Bu hâli Resûl-i Ekrem Efendimiz bir başka hadisinde ne güzel anlatır:
“İnsanı mutlu eden üç şey vardır: Saliha kadın, iyi bir ev, iyi bir binek. İnsanı mutsuz eden üç şey ise kötü bir kadın, kötü bir ev, kötü bir binektir.” (İbn-i Hanbel , I, 168)
Amr bin Ahvas - radıyallâhu anh-, Peygamber - aleyhisselâm-'ın Vedâ Haccı'nda şöyle buyurduğunu nakleder:
“Ashâbım! Kadınlara iyi davranmanızı tavsiye ediyorum. Vasiyetimi tutunuz. Zira onlar sizin idarenize ve himâyenize verilmişlerdir. Kesin olarak bildiğiniz bir ahlâksızlık yapmadıkları takdirde, onlar üzerinde zorbalık kurmaya hakkınız yoktur. Eğer ahlâk dışı bir hareket yaparlarsa, onları yataklarında yalnız bırakın. Bir yerlerini incitmeyecek şekilde dövün. Şayet size itaat ederlerse, artık onlara zarar verecek bir şey yapmayın.
Şunu bilin ki, sizin kadınlar üzerinde haklarınız olduğu gibi onların da sizin üzerinizde hakları vardır.
Sizin onlar üzerindeki haklarınız, yatağınızı yabancılardan korumaları, istemediğiniz kimseleri evinize almamalarıdır.
Onların sizin üzerinizdeki hakları ise, giyim kuşam ve yeme içme konularında kendilerine iyi imkânlar sağlamanızdır.” (Tirmizî, Radâ`, 11; İbn-i Mâce, Nikâh, 3)
Fahr-i Kâinat -sallallâhu aleyhi ve sellem- bu tavsiyelerinde, kadınlara iyi muamelede bulunma yanında, sözden anlamayan, ailenin yıkılmasına sebep olabilecek gayr-i ahlâki davranışlar sergileyen kadınları da aşırıya kaçmamak şartıyla ve yola getirmek düşüncesiyle dövmenin lüzumuna dikkat çekmiştir. Bu emir, benzer şekilde Kur'an-ı Kerîm'de de geçmektedir. (en-Nisâ 4/34) Ancak söz konusu durumun nihâî çare olduğu unutulmamalıdır. Ayrıca Resûlu Ekrem -sallallâhu aleyhi ve sellem- hayatı boyunca hiçbir hizmetçiyi veya hanımını dövmemiştir. Bunu on yıllık eşi Hz. Âişe söylemektedir. (İbn-i Mâce, Nikâh 51)
Bununla birlikte Peygamberimiz -sallallâhu aleyhi ve sellem-, duyduğu ve gördüğü bazı olumsuz tavırlar sebebiyle kadınları zaman zaman şiddetli bir üslubla uyardığı da olmuştur. Câbir -radıyallâhu anh- anlatıyor:
Resûlullah -sallallâhu aleyhi ve sellem- ile birlikte bayram namazına katıldım. Efendimiz hutbeden önce, ezansız ve ikâmetsiz namaza başladı. Sonra Bilâl -radıyallâhu anh-'e dayanarak kalktı. Allah'tan korkmayı ve O'na itâati emretti. İnsanlara vaaz edip (ölümü, âhireti, cenneti, cehennemi) hatırlattı. Sonra kadınlar bölümüne geçti. Onlara da aynı şekilde vaaz etti, hatırlatmalarda bulundu ve:
“– Allah için tasadduk edin, zira sizin ekseriyetiniz cehennem odunusunuz!” buyurdu.
Yanakları kararmış itibarlı kadınlardan biri kalkarak:
- Niçin ey Allah'ın Resûlü? (niye cehennem odunlarıyız?) dedi.
Resûlullah ise şöyle buyurdu:
“– Zira siz kadınlar çok şikâyette bulunuyor, kocalarınıza nankörlük ediyorsunuz.”
Bunun üzerine kadınlar zînet eşyalarından tasadduk etmeye başladılar... (Müslim, Îdeyn, 4)
Hz. Peygamber'in kadınlara merhamet ve şefkatle muamelesinin, sahabiler üzerindeki tesirine de değinmek gerekir. Abdullah bin Ömer -radıyallâhu anh- der ki:
“Biz Resûlullah zamanında hakkımızda bir vahiy gelir korkusuyla hanımlarımıza istediğimiz gibi davranmaktan sakınırdık. Allah Resûlü vefat edince istediğimiz gibi konuşup davranmaya başladık.” (Buhârî, Nikâh, 80)
İnsanları Hakk'a davetle emrolunan Efendimiz -sallallâhu aleyhi ve sellem- İslâm'ı kabul eden herkese, kadın erkek ayırımı yapmaksızın dinin ahkamını öğretmeye çalışmıştır. Umûmî vaazları dışında zaman zaman kadınlara has vaazları da olmuştur. Yukarıda kaydedilen hadiste kadınların sadakaya teşvik edilmesi Efendimiz'in bu vaazlarından biridir. Allah Resûlü'nün sohbetlerinden genelde erkeklerin istifade ettiğini düşünen bazı kadınların, Efendimiz'den özel sohbet talebinde bulunduklarını görmekteyiz. Ebû Sâid el-Hudrî - radıyallâhu anh-'ın naklettiğine göre bir kadın Resûlullah -sallallâhu aleyhi ve sellem-'e geldi ve:
- Ey Allah'ın Resûlü! Senin sözlerinden hep erkekler istifade ediyor. Biz kadınlara da bir gün ayırsan, o gün toplansak ve Allah'ın sana öğrettiklerinden bize de öğretsen! dedi.
Peygamber - sallallâhu aleyhi ve sellem- :
“- Peki şu gün şurada toplanınız!” buyurdu.
Kadınlar toplandılar. Nebî - sallallâhu aleyhi ve sellem - de gidip Allah'ın kendisine bildirdiklerinden onlara öğretti. (Buhârî, İ'tisam 9; Müslim, Birr, 152)
Hanım sahâbîler bir taraftan Hz. Peygamber'in vaazları ve konuşmaları yoluyla İslâm'ın ahkamını öğrenmeye çalışırken diğer taraftan karşılaştıkları problemlerin çözümü ve akıllarına gelen soruların cevabını alabilmek için her zaman Resûlullah'a başvurma imkanına sahiptiler. Efendimiz de bunlara değer verir ve sorularına mukabelede bulunur, problemleriyle ilgilenirdi. (Müslim, Fezâil 76; Ebû Dâvûd, Edeb 12)
Sahabi kadınlar en mahrem sayılacak konularda bile Hz. Peygamber'e soru sormaktan çekinmezdi. Enes bin Mâlik'in annesi Ümmü Süleym Resûlullah'a kadınların ihtilam olduklarında gusletmelerinin gerekip gerekmediğini sormuştur. (Buhârî, İlim, 50) Esmâ bint-i Şekel adındaki bir kadın sahabi de Hz. Peygamber'e gelerek hayızdan temizlendikten sonra nasıl yıkanılacağını sormuştur. Esma'nın cesaretine hayran kalan Hz. Aişe:
“Ensar kadınları ne iyi kadınlardır. Dinlerini öğrenmek hususunda onlara haya mani olmuyor” demiştir. (Müslim, Hayız, 61)
Ümmü Ümâre anlatıyor:
- Ya Resûlallah her şeyi erkekler için görüyorum, hiçbir şekilde kadınlardan bahsedildiğini görmüyorum, dedim.
Bunun üzerine şu âyet nazil oldu:
“ Şüphe yok ki erkek ve kadın Müslümanlar, erkek ve kadın mü'minler, itaat eden erkekler ve kadınlar; doğru sözlü erkekler ve kadınlar, sabırlı erkekler ve kadınlar, gönülden bağlanan erkekler ve kadınlar, sadaka veren erkekler ve kadınlar, oruç tutan erkekler ve kadınlar, iffetlerini koruyan erkekler ve kadınlar, Allah'ı çokca zikreden erkekler ve kadınlar, işte Allah bunların hepsine mağfiret ve büyük ecir hazırlamıştır.” (Ahzab, 33/35) (Tirmizi, Tefsir, 33/14)
Başta ümmühatü'l-mü'minînden bazı hanımlar olmak üzere bir çok kadın sahabî Peygamberimizin hadislerini öğrenip nakletme konusunda temayüz etmişlerdir.2 Öyle ki Hz. Aişe annemiz en çok hadis rivayet eden (müksirûn) yedi sahabîden biridir. (Irâkî, Fethu'l-muğîs, s. 350) Ayrıca o, fıkıh, şiir, nesep ve tıp ilimlerinde de uzmandır. (İbn Hacer, el-İsâbe , IV, 360)
Cahiliye döneminde okur yazar oranı pek yüksek olmamasına rağmen bazı hanım sahabilerin okuma yazma bildiklerini görüyoruz. Mesela okuma yazma bilen Şifâ bint-i Abdillah'ın, Efendimizin tavsiyeleriyle hanımı Hafsa'ya okuma yazma ve diğer bazı şeyleri öğrettiği nakledilmektedir. (Ebû Dâvûd, Tıb, 18; Kettânî, Terâtib , I, 49, 50)
Peygamberimiz döneminde kadınların gerek eğitiminde gerekse dini hayatlarında mescidlerin önemli bir yeri vardır. Nitekim Mescid-i Nebevî'de Efendimiz'in tavsiyesi üzerine sadece kadınların girip çıkacakları bir kapı ayrılmış, (Ebû Dâvûd, Salât, 17, 53) erkeklere, kadınların gece veya gündüz mescide gitmelerine engel olmamaları emredilmiştir. İlgili hadislerden bir kısmı şöyledir:
“Biriniz hanımı mescide gitmek için izin isterse ona mani olmasın.” (Müslim, Salât, 134, 135)
“Kadınların geceleyin mescide gitmelerine engel olmayın.” (Müslim, Salât, 138)
“Allah'ın hanım kullarını mescidden men etmeyiniz.” (Müslim, Salât, 136)
Prensip olarak Asr-ı Saadet'te kadınların mescide gitmeleri uygun görülmekle birlikte, onların mescide girip çıkarken fitneye ve münasebetsiz davranışlara sebep olmamalarına dikkat çekilmiştir. Bundan dolayı Hz. Peygamber, mescide giden kadınların koku sürmemelerini istemiştir. (Müslim, Salât, 141-145) Nitekim Resûlullah vefat ettikten sonra mescide giden bazı kadınların uygun olmayan hal ve tavırlarını gören Hz. Aişe annemiz:
- Eğer Resûlullah kadınların şimdiki yaptıklarını görseydi onları Benî İsrâil kadınlarının men edildikleri gibi mutlaka mescide gitmekten men ederdi, demiştir. (Müslim, Salât, 144)
Böylece Hz. Peygamber -sallallâhu aleyhi ve sellem'-in “Kadınların namazlarının en hayırlısı evlerinde kıldıklarıdır” (İbn-i Hanbel, VI, 301) mealindeki hadislerinin, camiye gidip gelirken uygunsuz davranışlardan sakınılmasının gereğine vurgu yapmak için buyrulduğu anlaşılmaktadır.
Ayrıca erkekler ve kadınların biyolojik ve ruhî farklılıklarını göz önünde bulunduran Resûlullâh -sallallâhu aleyhi ve sellem- kadınlara evleriyle meşgul olmalarını tavsiye etmiştir. Meselâ bir hadislerinde:
“Sizlere evlerinizi tavsiye ederim, çünkü sizin cihadınız evinizdedir” (İbn-i Hanbel, VI, 68) buyurmuştur. Yine Allah Resûlü “...Kadın, kocasının evinde çobandır ve güttüklerinden sorumludur...” ( Buhârî, Vesâyâ, 9; Müslim, İmâre, 20 ) buyurarak kadının evinin işlerini iyi bilmesi gerektiğine dikkat çekmiştir.
Aile içi iş bölümü yaparken Peygamberimizin, kızı Hz. Fatıma'ya ev işlerini, damadı Hz. Ali'ye de harici işleri tavsiye ettiğini görüyoruz. (Kâsânî, Bedâî ‘, IV, 24)
Kadınlara ev işleri uygun görülmekle birlikte Asr-ı Saadet'te bazı kadınların hâricî işlerle de uğraştıklarını müşahade etmekteyiz. Kayle bint-i Ümmi Enmâr isimli hanım sahâbi anlatıyor:
Bir Umre esnasında Merve'de Peygamber Efendimiz'e:
- Ey Allah'ın Resûlü! Ben alış veriş yapan bir kadınım. Bir şey satın almak istediğimde, düşündüğümden az bir ücret veriyorum. Daha sonra normal ücretine yükseltiyorum. Bir şey satmak istediğim zaman da onun normal ücretinden fazla talep ediyorum. Daha sonra normal değerine indiriyorum, dedim.
Bunun üzerine Resûlullah şöyle buyurdu:
“- Ey Kayle böyle yapma! Bir şey satın almak istediğinde onun normal ücretini teklif et. Ya alırsın ya alamazsın. Bir şey satmak istediğin zaman da yine malın normal ücretini iste. Ya satarsın ya da satamazsın.” (İbn-i Mace, Ticâret, 29)
Peygamberimiz zamanında Havle el-Attâre diye meşhur Havle bint-i Tüveyt de Medîne'de ıtr (güzel koku) satan bir hanım sahabî olarak bilinmektedir. (İbn Hacer, el-İsâbe, IV, 278)
Hz. Ebû Bekir'in kızı Esmâ hanımın, ev işleriyle birlikte kocasının atının bakımı ve bahçelerinden toplanan mahsulun taşınmasıyla meşgul olması da bir başka örnektir. (Buhârî, Nikâh, 107)
Semra bint-i Nüheyk adındaki kadın sahâbinin ise çarşı pazar dolaşarak elindeki kırbaç ile insanları iyiliğe sevk edip kötülükten sakındırdığı, bir nevi zabıta memurluğu yaptığı nakledilmektedir. (Heysemî, IX, 264) Okuma yazma bilen Şifa bint-i Abdillah'ın da benzer bir vazifeyle Hz. Ömer'in hilafeti zamanında Medine çarşılarından birisinde görevlendirildiği anlaşılmaktadır. (İbn Hacer, el-İsâbe, IV, 341)
Asr-ı Saadet'te içtimâi hayatın bir parçası olan gazvelere gelince; bu savaşlarda muharip sınıfı daima erkekler oluşturmuştur. Yani savaşa katılmak kadınların aslî görevi değildir. Nitekim bir keresinde Hz. Aişe harbe iştirak etmek için izin istemiş, Peygamber Efendimiz -sallallâhu aleyhi ve sellem- ise:
“-Sizin cihadınız hacdır” buyurarak (Buhârî, Cihâd, 62) eşinin harbe iştirak etme talebine olumsuz cevap vermiştir.
Bununla birlikte, kadınların Hz. Peygamber döneminde harbe, şartlar gereği daha çok geri hizmette, bazen de fiilen iştirak ettiklerini görüyoruz. Enes bin Malik'in naklettiğine göre Ümmü Süleym Hz. Peygamber'e savaşa katılmak istediğini belirtince Resûlullah ona cihadın kadınlara farz kılınmadığını ifade etti. Ümmü Süleym, yaralıları tedavi edebileceğini, göz ağrılarına ilâç yapabileceğini, mücahidlere su taşıyabileceğini söyledi. Bunun üzerine Hz. Peygamber:
“- O hâlde gazaya çıkmanız ne güzel olur” buyurdu. (Heysemî, V, 324)
Bazı kadın sahabîler Allah Rasûlü -sallallâhu aleyhi ve sellem-'in bu iznine binaen savaşlarda yaralıları tedavi etmişler, yırtık ve sökükleri dikmişler, su taşımışlar, yemek yapmışlar hatta bizzat savaşa girip çarpışmışlardır. (Buhârî, Cihâd, 65-68; İbn-i Sa‘d, VIII, 425; İbn-i Mace, Cihâd, 37; İbn-i Hacer, el-İsâbe , IV, 396) Ümmü Umâre Uhud savaşına katılarak oku ve yayı ile düşmanla çarpışanlardan biridir. Savaştan sonra Medine'ye dönen Hz. Peygamber -sallallâhu aleyhi ve sellem-:
“- Harp esnasında sağıma soluma döndükçe hep Ümmü Umâre'nin yanı başımda çarpıştığını görüyordum” demiştir. (İbn-i Hacer, el-İsâbe , IV, 479)
Bütün bu rivayetler Hz. Peygamber'in, cahiliyyede değer verilmeyen kadını toplumdaki esas konumuna yükselttiğini göstermektedir. Hattâ müslüman kadınlar, haklarını elde etmek için zaman zaman adabı veçhile devletin ileri gelenleriyle bile tartışmışlardır. Resûlullah'ın vefatından hemen sonra geçen şu hadise bu durumu açık bir şekilde ortaya koymaktadır.
Mesrûk anlatıyor:
Ömer bin Hattâb, Resûlullah'ın minberine çıkarak:
- Mehrin 400 dirhemin üzerinde olduğunu hiç bilmiyorum, dedikten sonra minberden indi.
Kureyş'ten bir kadın Hz. Ömer'e itiraz ederek:
- Ey mü'minlerin emiri 400 dirhemden fazla mehir vermeyi insanlara yasakladın mı? deyince, Hz. Ömer:
- Evet, dedi.
Bunun üzerine kadın:
- Allah'ın Kur'an-ı Kerîm'de: “Siz onlardan birine yüklerle mehir vermiş olsanız bile, verdiğinizden bir şey almayın...” (en-Nisâ 4/20) buyurduğunu duymadın mı? dedi.
Hz. Ömer:
- Allah'ım beni bağışla bütün insanlar Ömer'den daha bilgili, dedikten sonra tekrar minbere çıkarak şunları söyledi:
- Ey insanlar! Ben size 400 dirhemin üzerinde mehri yasaklamıştım. Kim ne kadar isterse malından o kadar mehir versin. (İbn-i Hacer, Metâlib , II, 4, 5)
Hadislerde, kadınların zarurî ihtiyaçlarını temin için çarşı-pazara çıkmalarına cevaz verilmekle birlikte, dışarı çıkarken nasıl giyinecekleri ve yürürken nelere dikkat edecekleri konusunda bir takım düzenleyici hükümler getirilmiştir. Nitekim Efendimiz -sallallâhu aleyhi ve sellem- bir hadîs-i şeriflerinde:
“Ailesinden başkaları (mahremi olmayanlar) arasında süslenip salınarak yürüyen kadının misali kıyamet günündeki karanlığın misalidir. Onun için aydınlık yoktur.” (Tirmizî, Radâ‘, 13) buyurmuş, kadınların süslenerek yabancı erkeklerin dikkatini çekecek biçimde davranmalarının doğru olmadığını bildirmiştir
