MAİDE 54-55-56-57-58
Ey iman edenler, içinizden kim dininden geri döner (irtidat eder)se, ALLAH (yerine) kendisinin onları sevdiği mü'minlere karşı alçak gönüllü, kafirlere karşı ise 'güçlü ve onurlu,' ALLAH yolunda cihad eden ve kınayıcının kınamasından korkmayan bir topluluk getirir. Bu, ALLAH'ın bir fazlıdır, onu dilediğine verir. ALLAH (rahmetiyle) geniş olandır, bilendir.Sizin dostunuz (veliniz), ancak ALLAH, O'nun elçisi, rüku' ediciler olarak namaz kılan ve zekatı veren mü'minlerdir.Kim ALLAH'ı, Resûlü'nü ve iman edenleri dost (veli) edinirse, hiç şüphe yok, galip gelecek olanlar, ALLAH'ın taraftarlarıdır.Ey iman edenler, sizden önce kendilerine kitap verilenlerden dininizi, alay ve oyun (konusu) edinenleri ve kafirleri dostlar (veliler) edinmeyin. Ve eğer inanıyorsanız, ALLAH'tan korkup-sakının.Onlar, siz birbirinizi namaza çağırdığınızda onu alay ve oyun (konusu) edinirler. Bu, gerçekten onların akıl erdirmeyen bir topluluk olmalarındandır.
KURTUBİ
...Yüce ALLAH'ın: "Müminlere karşı alçakgönüllü" buyruğundaki, "alçakgönüllü" anl----- gelen (ezilleti) ifadesi "topluluk"un sıfatıdır. Aynı şekilde "onurlu ve şiddetli" de böyledir. Yani bunlar, müminlere karşı şefkatli, merhametli ve yumuşak davranırlar. Bu kelime Arapların yularından kolaylıkla çekilebilecek binek hakkında kullandıkları (...) tabirinden alınmıştır. Zilletle herhangi bir ilgisi yoktur. İşte bu şekilde olan müminler, kafirlere karşı sert davranırlar, onlara düşmanlık beslerler. İbn Abbas der ki: Bunlar, müminlere karşı, babanın çocuğuna, efendinin kölesine davrandığı gibi davranırlar. Kafirlere karşı sertlikleri ise, bir aslanın avına karşı durumu gibidir. Yüce ALLAH şöyle buyurmaktadır: "Kafirler karşı sert, kendi aralarında merhametlidirler.(FETİH 29)"
(Cilt:6,Sayfa:287)
Bu buyruğa dair açıklamalarımızı iki başlık halinde sunacağız:
1. Nüzul sebebi ve dine karşı olanların veli edinilemeyeceği:
İbn Abbas(ra)’dan rivayet edildiğine göre, İşgalci güç ve müşriklerden bir topluluk, secde ettikleri sırada Müslümanların bu hallerinden dolayı gülmeye başladılar. Bunun üzerine yüce ALLAH: “Ey iman edenler...dininizi bir eğlence ve bir oyuncak edinenleri ve kafirleri veli edinmeyin”diye başlayan ayetleri indirdi.
“Alay edinmenin” anl----- dair açıklamalar daha önce Bakara suresinde (Bakara 67) geçmiş bulunmaktadır.
“Sizden evvel kendilerine kitap verilenlerden...ve kafirleri” buyruğunu, Ebu Amr ve El-Kisaî: Kafirler kelimesini esreli olarak okumuşlardır. El-Kisaî der ki: Ubey’in mushafında bu (...) şeklindedir. Burada (min)...den edatı cinsin beyanı içindir. Ancak bu kelimenin nasb ile okunması daha açıktır.
Şöyle de denilmiştir: Bu buyruk, kendisinden önce gelen iki amilden daha yakın olana atfedilmiştir ki, oda yüce ALLAH’ın: “Kendilerine kitap verilenlerden” buyruğudur. Yüce ALLAH bununla onlara, İşgalci güç ve müşrikleri veli edinmeyi yasakladığı gibi, her iki kesiminde müminlerin dinlerini eğlenceye aldıklarını, onu oyuncak edindiklerini bildirmektedir. “Kafirler” anlamındaki kelimeyi mansub okuyanlar ise bunu, “Sizden evvel kendilerine kitap verilenlerden dininizi bir eğlence ve bir oyuncak edinenleri ve kafirleri veli edinmeyin” buyruğunda yer alan (ellezine)...lere atfetmiştir. Yani, bunları da ötekilerini de veliler edinmeyiniz. Bu kıraate göre, dini eğlence ve oyuncak edinmekle nitelendirilenler yalnızca İşgalci güçlerdir, başkaları değildir. Veli edinilmeleri yasaklananlar ise, İşgalci güç ve müşriklerdir. Fakat “kafirler” anlamındaki kelimenin esreli okunuşuna göre ise, her iki kesim de dini eğlenceye alıp oyuncak etmekle nitelendirilmektedirler.
Mekkî der ki: Eğer çoğunluk nasb ile kıraat üzerine ittifak etmemiş olsaydı, irabı, anlamı, tefsirdeki gücü ve matufun aleyhe yakınlığı dolayısıyla esreli okuyuşu tercih ederdim.
Şöyle de denilmiştir: Anlamı, müşriklerle münafıkları veliler edinmeyin şeklindedir. Buna delil ise: “Biz ancak alay edenleriz.(BAKARA 14)” demeleridir. Müşriklerin tümü ise kafirdir. Fakat kafir lafzı, çoğunlukla müşrikler hakkında da kullanılır. İşte bundan dolayı, kitap ehli kafirlerden ayrı olarak zikredilmiştir.
2. Kafir ve müşriklerden yardım almanın hükmü:
İbn Huveyzimendâd der ki: Bu ayet-i kerime yüce ALLAH’ın: “İşgalci güçleri de Hrıstiyanları da veliler edinmeyiniz. Onlar birbirlerinin dostlarıdırlar.(MAİDE 51)” buyruğu ile: “Ey iman edenler, kendinizden başkalarını sırdaş edinmeyin.(ALİ-İMRAN 118)” buyrukları gibidir. Bu da o ayetler gibi, müşriklerin desteklerini almayı, onlardan yardım almayı ve benzeri hususları yasaklamayı ihtiva etmektedir. Cabir (ra)’ın rivayetine göre, Peygamber(sallALLAHu aleyhi ve sellem) Uhud’a çıkmak istediğinde, İşgalci güçlerden bir topluluk gelip: Biz de seninle beraber sefere gelmek istiyoruz dedikleri halde, Peygamber (sallALLAHu aleyhi ve sellem) “Bizler işimizde müşriklerin yardımını almayız” diye buyurdu. Şafiî mezhebinde sahih olan görüş de budur. Ebu Hanife ise, Müslümanlar lehine ve müşriklere karşı onların (kitap ehli kafirlerinin) yardımlarını almayı caiz kabul etmiştir. Yüce ALLAH’ın kitabı ise, bu hususta sünneti seniyyede varid olanlarla beraber onların söylediklerinin aksine delalet etmektedir.
(Cilt:6,Sayfa:291-292)
Ey iman edenler, içinizden kim dininden geri döner (irtidat eder)se, ALLAH (yerine) kendisinin onları sevdiği mü'minlere karşı alçak gönüllü, kafirlere karşı ise 'güçlü ve onurlu,' ALLAH yolunda cihad eden ve kınayıcının kınamasından korkmayan bir topluluk getirir. Bu, ALLAH'ın bir fazlıdır, onu dilediğine verir. ALLAH (rahmetiyle) geniş olandır, bilendir.Sizin dostunuz (veliniz), ancak ALLAH, O'nun elçisi, rüku' ediciler olarak namaz kılan ve zekatı veren mü'minlerdir.Kim ALLAH'ı, Resûlü'nü ve iman edenleri dost (veli) edinirse, hiç şüphe yok, galip gelecek olanlar, ALLAH'ın taraftarlarıdır.Ey iman edenler, sizden önce kendilerine kitap verilenlerden dininizi, alay ve oyun (konusu) edinenleri ve kafirleri dostlar (veliler) edinmeyin. Ve eğer inanıyorsanız, ALLAH'tan korkup-sakının.Onlar, siz birbirinizi namaza çağırdığınızda onu alay ve oyun (konusu) edinirler. Bu, gerçekten onların akıl erdirmeyen bir topluluk olmalarındandır.
KURTUBİ
...Yüce ALLAH'ın: "Müminlere karşı alçakgönüllü" buyruğundaki, "alçakgönüllü" anl----- gelen (ezilleti) ifadesi "topluluk"un sıfatıdır. Aynı şekilde "onurlu ve şiddetli" de böyledir. Yani bunlar, müminlere karşı şefkatli, merhametli ve yumuşak davranırlar. Bu kelime Arapların yularından kolaylıkla çekilebilecek binek hakkında kullandıkları (...) tabirinden alınmıştır. Zilletle herhangi bir ilgisi yoktur. İşte bu şekilde olan müminler, kafirlere karşı sert davranırlar, onlara düşmanlık beslerler. İbn Abbas der ki: Bunlar, müminlere karşı, babanın çocuğuna, efendinin kölesine davrandığı gibi davranırlar. Kafirlere karşı sertlikleri ise, bir aslanın avına karşı durumu gibidir. Yüce ALLAH şöyle buyurmaktadır: "Kafirler karşı sert, kendi aralarında merhametlidirler.(FETİH 29)"
(Cilt:6,Sayfa:287)
Bu buyruğa dair açıklamalarımızı iki başlık halinde sunacağız:
1. Nüzul sebebi ve dine karşı olanların veli edinilemeyeceği:
İbn Abbas(ra)’dan rivayet edildiğine göre, İşgalci güç ve müşriklerden bir topluluk, secde ettikleri sırada Müslümanların bu hallerinden dolayı gülmeye başladılar. Bunun üzerine yüce ALLAH: “Ey iman edenler...dininizi bir eğlence ve bir oyuncak edinenleri ve kafirleri veli edinmeyin”diye başlayan ayetleri indirdi.
“Alay edinmenin” anl----- dair açıklamalar daha önce Bakara suresinde (Bakara 67) geçmiş bulunmaktadır.
“Sizden evvel kendilerine kitap verilenlerden...ve kafirleri” buyruğunu, Ebu Amr ve El-Kisaî: Kafirler kelimesini esreli olarak okumuşlardır. El-Kisaî der ki: Ubey’in mushafında bu (...) şeklindedir. Burada (min)...den edatı cinsin beyanı içindir. Ancak bu kelimenin nasb ile okunması daha açıktır.
Şöyle de denilmiştir: Bu buyruk, kendisinden önce gelen iki amilden daha yakın olana atfedilmiştir ki, oda yüce ALLAH’ın: “Kendilerine kitap verilenlerden” buyruğudur. Yüce ALLAH bununla onlara, İşgalci güç ve müşrikleri veli edinmeyi yasakladığı gibi, her iki kesiminde müminlerin dinlerini eğlenceye aldıklarını, onu oyuncak edindiklerini bildirmektedir. “Kafirler” anlamındaki kelimeyi mansub okuyanlar ise bunu, “Sizden evvel kendilerine kitap verilenlerden dininizi bir eğlence ve bir oyuncak edinenleri ve kafirleri veli edinmeyin” buyruğunda yer alan (ellezine)...lere atfetmiştir. Yani, bunları da ötekilerini de veliler edinmeyiniz. Bu kıraate göre, dini eğlence ve oyuncak edinmekle nitelendirilenler yalnızca İşgalci güçlerdir, başkaları değildir. Veli edinilmeleri yasaklananlar ise, İşgalci güç ve müşriklerdir. Fakat “kafirler” anlamındaki kelimenin esreli okunuşuna göre ise, her iki kesim de dini eğlenceye alıp oyuncak etmekle nitelendirilmektedirler.
Mekkî der ki: Eğer çoğunluk nasb ile kıraat üzerine ittifak etmemiş olsaydı, irabı, anlamı, tefsirdeki gücü ve matufun aleyhe yakınlığı dolayısıyla esreli okuyuşu tercih ederdim.
Şöyle de denilmiştir: Anlamı, müşriklerle münafıkları veliler edinmeyin şeklindedir. Buna delil ise: “Biz ancak alay edenleriz.(BAKARA 14)” demeleridir. Müşriklerin tümü ise kafirdir. Fakat kafir lafzı, çoğunlukla müşrikler hakkında da kullanılır. İşte bundan dolayı, kitap ehli kafirlerden ayrı olarak zikredilmiştir.
2. Kafir ve müşriklerden yardım almanın hükmü:
İbn Huveyzimendâd der ki: Bu ayet-i kerime yüce ALLAH’ın: “İşgalci güçleri de Hrıstiyanları da veliler edinmeyiniz. Onlar birbirlerinin dostlarıdırlar.(MAİDE 51)” buyruğu ile: “Ey iman edenler, kendinizden başkalarını sırdaş edinmeyin.(ALİ-İMRAN 118)” buyrukları gibidir. Bu da o ayetler gibi, müşriklerin desteklerini almayı, onlardan yardım almayı ve benzeri hususları yasaklamayı ihtiva etmektedir. Cabir (ra)’ın rivayetine göre, Peygamber(sallALLAHu aleyhi ve sellem) Uhud’a çıkmak istediğinde, İşgalci güçlerden bir topluluk gelip: Biz de seninle beraber sefere gelmek istiyoruz dedikleri halde, Peygamber (sallALLAHu aleyhi ve sellem) “Bizler işimizde müşriklerin yardımını almayız” diye buyurdu. Şafiî mezhebinde sahih olan görüş de budur. Ebu Hanife ise, Müslümanlar lehine ve müşriklere karşı onların (kitap ehli kafirlerinin) yardımlarını almayı caiz kabul etmiştir. Yüce ALLAH’ın kitabı ise, bu hususta sünneti seniyyede varid olanlarla beraber onların söylediklerinin aksine delalet etmektedir.
(Cilt:6,Sayfa:291-292)