İSLÂM'DA YÖNETİM NİZAMI
Sulta (Otorite) Ümmete Aittir
çııÖÖçşıÜüYönetime ilişkin bu esas, şeriatın halife seçiminin ümmetçe yapılmasını şart koşması ve Halife’nin yetkisini ümmetin biatı ile almasından çıkarılmıştır. Şeriat'ın Halife seçiminin ümmetçe olmasını şart koşmasına gelince: Biat meselesi bir çok hediste açıkça beyan edilmiştir. Müslim, Ubâde b. es-Samit’ten şu hadisi rivayet etmiştir: "Biz kolaylıkta ve zorluk anında, iyi ve kötü günlerimizde dinlemek ve itaat etmek üzere Rasulullah (s.a.v.)'e biat ettik."
Cerir b Abdullah'tan: "Ben Rasulullah (s.a.v.)'e dinleyip itaat etmek ve her Müslümana nasihatte bulunmak üzere biat ettim"
Ebu Hüreyre'den, Rasulullah (s.a.v.) şöyle dedi: "Üç kişi vardır ki kıyamet gününde Allah onlarla konuşmayacak ve onları temize de çıkarmayacaktır. Onlar için elim bir azap vardır. Bunlardan birincisi, yol kenarında yeterli suyu bulup ta o sudan yolcuları faydalandırmayan kimse. İkincisi sırf dünya çıkarı için bir imama biat edip eğer imam kendisine istediklerini verirse biatına vefa gösterip istediğini elde edemezse biatından dönen kimse. Üçüncüsü ise ikindi namazından sonra birisine bir mal satıp da Allah adına yemin ederek -kendisine o fiyat verilmediği halde- mala şu kadar fiyat verildiğini söyleyip Allah adına yemin eden ve karşısındakini kandıran kimse.” [1]
Görüldüğü üzere biat Halife tarafından ümmete değil, ümmet tarafından Halife'ye yapılan bir akittir. Müslümanlar Halife'ye biat ederek onu kendilerine yönetici atarlar. Nitekim Raşid Halifeler de ümmetten biat alarak Halife olmuşladır. Beyat vasıtasıyla halifenin yetki alması hususu "itaatla" ve "Hilafetin tek" olması ile ilgili hadislerden açıkça anlaşılmaktadır. Müslim Abdullah b. Amr b. el-As'tan rivayette şöyle diyor: “Ben Rasul (s.a.v.)'den şunu söylediğini işittim:
"Her kim de bir imama beyat edip beyat ettiğini ifade etmek üzere onunla tokalaşır ve kalbi bir tasdikle bir imama biat ederse ona gücü yettiği kadar itaat etsin. Eğer imamlık konusunda bir başkası gelip ilk biat edilenle çekişmeye ve çatışmaya kalkarsa onun boynunu vurun.” [2]
Nafi'den: “Bana Abdullah b. Ömer şöyle dedi: Ben Rasulullah (s.a.v.)’in şöyle dediğini işittim: "Allah'a itaatten elini çeken bir kimse kıyamet günü delilsiz olarak Allah'a ulaşır. Boynunda bir biat bulunmaksızın ölen bir kişi cahiliye ölümü ile ölmüş olur." [3]
İbn Abbas Rasulullah (s.a.v.)'den şu hadisi rivayet etmiştir: "Emirinden hoşlanmadığı bir şey gören kimse ona sabretsin. Zira bir karış dahi olsa sultadan (Halife’nin otoritesinden dışarı çıkan hiç bir kişi yoktur ki öldüğünde cahiliye ölümü ile ölmemiş olsun.” [4]
Ebu Hüreyre, Nebi (s.a.v.)'den şu hadisi rivayet etti: "İsrail oğullarını Nebiler idare ediyordu. Her ölen Nebinin yerine bir yenisi geliyordu. Ancak benden sonra Nebi yoktur. Benden sonra Halifeler, birçok Halifeler olacaktır.” Ashab: “Böyle bir zamanda bize ne emredersiniz?”dediler. Allah Rasulü: “Öncelikle kime biat ettiyseniz onun beyatına bağlı kalınız. Sonra da onlara haklarını veriniz. Şüphesiz Allah onlara tebalarına karşı yaptıklarından hesap soracaktır.” diye buyurdu.” [5]
İşte bu hadisler Halife’nin ancak böyle bir biatla sultayı (yetki ve otorite) elde edebileceğine işaret etmektedir. Zira Allah, Halife’ye yapılan biat sebebi ile ona itaatı farz kılmıştır. Hadiste, "Her kim bir imama biat ederse... ona itaat etsin" buyurmuştur. Çünkü o halifeliği beyatla elde etmiştir. Ve beyat sebebiyle ona itaat vacip olmuştur. Kısaca Halife sultayı ümmetten, ümmetin kendisine biatı ile almış ve ümmetin biatı sebebi ile ona itaat farz olmuştur. Bu ve benzeri deliller sultanın ümmete ait olduğuna delalet eder. Rasulullah (s.a.v.), Rasul olmasına rağmen insanlardan biat almıştır. Ancak Rasulün aldığı biat sulta hususunda alınmış bir biattır. Yoksa nübüvveti üzerine alınmış bir biat değildir. Zira bu biat erkek ve kadınlardan alındığı halde çocuklardan alınmamıştır. Bu nedenle Halife’yi seçenlerin, Allah'ın Kitabı’na ve Rasulü’nün sünnetine göre ona biat edenlerin Müslümanlar olmaları, diğer taraftan da Halife’nin böyle bir beyat ile sultaya sahip olması, Halife’yi tayin yetkisinin ümmete ait olduğuna ve bunu dilediğine verebileceğine açık bir delildir.
[1] Buhari, 6672
[2] Müslim, 3431
[3] Müslim, 3441
[4] Müslim, 3439
[5] Buhari, 3196; Müslim, 3429
[4] Müslim, 3439
[5] Buhari, 3196; Müslim, 3429
Sulta (Otorite) Ümmete Aittir
çııÖÖçşıÜüYönetime ilişkin bu esas, şeriatın halife seçiminin ümmetçe yapılmasını şart koşması ve Halife’nin yetkisini ümmetin biatı ile almasından çıkarılmıştır. Şeriat'ın Halife seçiminin ümmetçe olmasını şart koşmasına gelince: Biat meselesi bir çok hediste açıkça beyan edilmiştir. Müslim, Ubâde b. es-Samit’ten şu hadisi rivayet etmiştir: "Biz kolaylıkta ve zorluk anında, iyi ve kötü günlerimizde dinlemek ve itaat etmek üzere Rasulullah (s.a.v.)'e biat ettik."
Cerir b Abdullah'tan: "Ben Rasulullah (s.a.v.)'e dinleyip itaat etmek ve her Müslümana nasihatte bulunmak üzere biat ettim"
Ebu Hüreyre'den, Rasulullah (s.a.v.) şöyle dedi: "Üç kişi vardır ki kıyamet gününde Allah onlarla konuşmayacak ve onları temize de çıkarmayacaktır. Onlar için elim bir azap vardır. Bunlardan birincisi, yol kenarında yeterli suyu bulup ta o sudan yolcuları faydalandırmayan kimse. İkincisi sırf dünya çıkarı için bir imama biat edip eğer imam kendisine istediklerini verirse biatına vefa gösterip istediğini elde edemezse biatından dönen kimse. Üçüncüsü ise ikindi namazından sonra birisine bir mal satıp da Allah adına yemin ederek -kendisine o fiyat verilmediği halde- mala şu kadar fiyat verildiğini söyleyip Allah adına yemin eden ve karşısındakini kandıran kimse.” [1]
Görüldüğü üzere biat Halife tarafından ümmete değil, ümmet tarafından Halife'ye yapılan bir akittir. Müslümanlar Halife'ye biat ederek onu kendilerine yönetici atarlar. Nitekim Raşid Halifeler de ümmetten biat alarak Halife olmuşladır. Beyat vasıtasıyla halifenin yetki alması hususu "itaatla" ve "Hilafetin tek" olması ile ilgili hadislerden açıkça anlaşılmaktadır. Müslim Abdullah b. Amr b. el-As'tan rivayette şöyle diyor: “Ben Rasul (s.a.v.)'den şunu söylediğini işittim:
"Her kim de bir imama beyat edip beyat ettiğini ifade etmek üzere onunla tokalaşır ve kalbi bir tasdikle bir imama biat ederse ona gücü yettiği kadar itaat etsin. Eğer imamlık konusunda bir başkası gelip ilk biat edilenle çekişmeye ve çatışmaya kalkarsa onun boynunu vurun.” [2]
Nafi'den: “Bana Abdullah b. Ömer şöyle dedi: Ben Rasulullah (s.a.v.)’in şöyle dediğini işittim: "Allah'a itaatten elini çeken bir kimse kıyamet günü delilsiz olarak Allah'a ulaşır. Boynunda bir biat bulunmaksızın ölen bir kişi cahiliye ölümü ile ölmüş olur." [3]
İbn Abbas Rasulullah (s.a.v.)'den şu hadisi rivayet etmiştir: "Emirinden hoşlanmadığı bir şey gören kimse ona sabretsin. Zira bir karış dahi olsa sultadan (Halife’nin otoritesinden dışarı çıkan hiç bir kişi yoktur ki öldüğünde cahiliye ölümü ile ölmemiş olsun.” [4]
Ebu Hüreyre, Nebi (s.a.v.)'den şu hadisi rivayet etti: "İsrail oğullarını Nebiler idare ediyordu. Her ölen Nebinin yerine bir yenisi geliyordu. Ancak benden sonra Nebi yoktur. Benden sonra Halifeler, birçok Halifeler olacaktır.” Ashab: “Böyle bir zamanda bize ne emredersiniz?”dediler. Allah Rasulü: “Öncelikle kime biat ettiyseniz onun beyatına bağlı kalınız. Sonra da onlara haklarını veriniz. Şüphesiz Allah onlara tebalarına karşı yaptıklarından hesap soracaktır.” diye buyurdu.” [5]
İşte bu hadisler Halife’nin ancak böyle bir biatla sultayı (yetki ve otorite) elde edebileceğine işaret etmektedir. Zira Allah, Halife’ye yapılan biat sebebi ile ona itaatı farz kılmıştır. Hadiste, "Her kim bir imama biat ederse... ona itaat etsin" buyurmuştur. Çünkü o halifeliği beyatla elde etmiştir. Ve beyat sebebiyle ona itaat vacip olmuştur. Kısaca Halife sultayı ümmetten, ümmetin kendisine biatı ile almış ve ümmetin biatı sebebi ile ona itaat farz olmuştur. Bu ve benzeri deliller sultanın ümmete ait olduğuna delalet eder. Rasulullah (s.a.v.), Rasul olmasına rağmen insanlardan biat almıştır. Ancak Rasulün aldığı biat sulta hususunda alınmış bir biattır. Yoksa nübüvveti üzerine alınmış bir biat değildir. Zira bu biat erkek ve kadınlardan alındığı halde çocuklardan alınmamıştır. Bu nedenle Halife’yi seçenlerin, Allah'ın Kitabı’na ve Rasulü’nün sünnetine göre ona biat edenlerin Müslümanlar olmaları, diğer taraftan da Halife’nin böyle bir beyat ile sultaya sahip olması, Halife’yi tayin yetkisinin ümmete ait olduğuna ve bunu dilediğine verebileceğine açık bir delildir.
[1] Buhari, 6672
[2] Müslim, 3431
[3] Müslim, 3441
[4] Müslim, 3439
[5] Buhari, 3196; Müslim, 3429
[4] Müslim, 3439
[5] Buhari, 3196; Müslim, 3429