Âyetler
1 "Hakkında bilgin bulunmayan şeyin ardına düşme"
İsrâ sûresi (17), 36
2 "İnsan hiçbir söz söylemez ki, yanında onu gözetleyen yazmaya hazır bir melek bulunmasın"
Kaf sûresi (50), 18
Her iki âyet dili korumakla ilgili bölümde, ikinci âyet ayrıca "Nemîme yasağı" konusunda geçmiş bulunmaktadır Oralarda yaptığımız yorumlar bu konuda da aynen geçerlidir Burada şuna işaret etmekle yetineceğiz Buhârî, birinci âyetteki, bizim "peşine düşme" diye tercüme ettiğimiz lâ takfu kelimesinin lâ tekul = söyleme" diye de yorumlandığına işâret etmektedir (İ'tisam, 7) Bu mâna, konumuza daha uygun düşmekte ve o zaman âyet, "Hakkında bilgin bulunmayan sözü söyleme" ya da "Bilmediğin konuda görüş beyan etme!" demek olur İkinci âyet ise, zaten bilerek veya bilmeyerek söylenen her sözün mutlaka kaydedildiği gerçeğini hatırlatmaktadır O halde bu iki âyet, bilerek yalan söylemeyi öncelikle yasaklamış olmaktadır
Hadisler
1545 Abdullah İbni Mes'ûd radıyallâhu anh''den rivâyet edildiğine göre Nebî sallallâhu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu:
- "Şüphesiz ki sözde ve işte doğruluk hayra ve üstün iyiliğe yöneltir İyilik de cennete iletir Kişi doğru söyleye söyleye Allah katında sıddîk (doğrucu) diye kaydedilir Yalancılık yoldan çıkmaya (fucûr) sürükler Fucûr da cehenneme götürür Kişi yalancılığı meslek edinince Allah katında çok yalancı (kezzâb) diye yazılır"
Buhâri, Edeb 69; Müslim, Birr 103-105 Ayrıca bk Ebû Dâvûd, Edeb 80; Tirmizi, Birr 46; İbni Mâce, Mukaddime 7; Dua 5
Açıklamalar
Doğru sözlülük konusunda 55 numara ile geçmiş olan hadîs-i şerîfin konumuzu yalanla alakalı kısmı ilgilendirmektedir İlk geçtiği yerde hadisin tümünü açıklamıştık Burada sadece yalancılıkla ilgili kısmı üzerinde duracağız
Hadiste, yalan konuşa konuşa insanın yalancılığı âdetâ meslek edineceği, yalana iyice alışacağı, yalana alışan insanın da fücûr denilen her türlü kötülüğe hazır hale geleceği bildirilmektedir Fücûrun ise insanı cehenneme götüreceği anlatılmaktadır Bu tesbit, yalan konusunda son derece dikkatli olunması için çok ciddi ve açık bir uyarıdır Yalanın küçüğü büyüğü olmaz demektir Ayrıca yalancılığın ve sahteciliğin İslâm'da yeri olmadığını ortaya koymaktadır
Yalancılığı âdet edinen kişinin Allah katında "kezzâb" diye tescil edilmesi, yalanın insanı ne kadar ağır ve kötü bir duruma düşürdüğünü göstermektedir Âhirete ait sonuç ise, cehennem olmaktadır
Bilindiği gibi yalan, dile ait bir âfettir Dil ise, kalbin sözcüsü olarak insanın tüm organlarını ve davranışlarını etkilemektedir Diline -en azından- bilinçli olarak yalan söylememek konusunda hâkim olabilen kişi, büyük ölçüde kendisini hadiste haber verilen kötü âkıbetten korumuş demektir
Açıklamakta olduğumuz yasaklar bölümüne ait hemen her konudaki yasağın ısrarla uhrevî yönüne dikkat çekildiği görülmektedir Çünkü müslüman için gerçek ve sonsuz olan hayat âhiret hayatıdır Orada müslümanı sıkıntıya sokacak olan herşeyden burada uzak kalmak ve böylece hem dünyada mutlu ve hem de âhirette mutlu olmaya bakmak en akıllıca iştir Çünkü müslüman, âhiretini ihmal etmeden dünyayı yaşayan insandır ve bu, onun diğer insanlardan en temel farkını oluşturmaktadır Sorumluluk bilinci de ancak âhiret inancı ve hesap kaygısı olan kişilerde görülebilir
O halde hem dünyada mahcûbiyetlere sebep olması hem de âhirette cehenneme götürmesi düşünülerek yalana ve yalancılığa asla iltifat etmemek, müsâmaha göstermemek, ondan mümkün olduğunca uzak kalmak ve doğru konuşup dürüst olmaya bakmak lâzım gelmektedir
Hadisten Öğrendiklerimiz
1 Yalan konuşmak haramdır
2 Yalanı küçük gören ve işlemeye devam eden ona alışır ve sonunda yalancılar defterine yazılır
3 Yalan, insanı her türlü kötülüğe sevkeder
4 Fücûr denilen kötülükler de insanı cehenneme götürür
5 İman ile yalan birbirine tamamen zıddır Müslüman mümkün mertebe yalandan uzak kalmalı, doğru sözlülüğü ve dürüst davranışı seçmelidir
Riyâzüs Sâlihin
1 "Hakkında bilgin bulunmayan şeyin ardına düşme"
İsrâ sûresi (17), 36
2 "İnsan hiçbir söz söylemez ki, yanında onu gözetleyen yazmaya hazır bir melek bulunmasın"
Kaf sûresi (50), 18
Her iki âyet dili korumakla ilgili bölümde, ikinci âyet ayrıca "Nemîme yasağı" konusunda geçmiş bulunmaktadır Oralarda yaptığımız yorumlar bu konuda da aynen geçerlidir Burada şuna işaret etmekle yetineceğiz Buhârî, birinci âyetteki, bizim "peşine düşme" diye tercüme ettiğimiz lâ takfu kelimesinin lâ tekul = söyleme" diye de yorumlandığına işâret etmektedir (İ'tisam, 7) Bu mâna, konumuza daha uygun düşmekte ve o zaman âyet, "Hakkında bilgin bulunmayan sözü söyleme" ya da "Bilmediğin konuda görüş beyan etme!" demek olur İkinci âyet ise, zaten bilerek veya bilmeyerek söylenen her sözün mutlaka kaydedildiği gerçeğini hatırlatmaktadır O halde bu iki âyet, bilerek yalan söylemeyi öncelikle yasaklamış olmaktadır
Hadisler
1545 Abdullah İbni Mes'ûd radıyallâhu anh''den rivâyet edildiğine göre Nebî sallallâhu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu:
- "Şüphesiz ki sözde ve işte doğruluk hayra ve üstün iyiliğe yöneltir İyilik de cennete iletir Kişi doğru söyleye söyleye Allah katında sıddîk (doğrucu) diye kaydedilir Yalancılık yoldan çıkmaya (fucûr) sürükler Fucûr da cehenneme götürür Kişi yalancılığı meslek edinince Allah katında çok yalancı (kezzâb) diye yazılır"
Buhâri, Edeb 69; Müslim, Birr 103-105 Ayrıca bk Ebû Dâvûd, Edeb 80; Tirmizi, Birr 46; İbni Mâce, Mukaddime 7; Dua 5
Açıklamalar
Doğru sözlülük konusunda 55 numara ile geçmiş olan hadîs-i şerîfin konumuzu yalanla alakalı kısmı ilgilendirmektedir İlk geçtiği yerde hadisin tümünü açıklamıştık Burada sadece yalancılıkla ilgili kısmı üzerinde duracağız
Hadiste, yalan konuşa konuşa insanın yalancılığı âdetâ meslek edineceği, yalana iyice alışacağı, yalana alışan insanın da fücûr denilen her türlü kötülüğe hazır hale geleceği bildirilmektedir Fücûrun ise insanı cehenneme götüreceği anlatılmaktadır Bu tesbit, yalan konusunda son derece dikkatli olunması için çok ciddi ve açık bir uyarıdır Yalanın küçüğü büyüğü olmaz demektir Ayrıca yalancılığın ve sahteciliğin İslâm'da yeri olmadığını ortaya koymaktadır
Yalancılığı âdet edinen kişinin Allah katında "kezzâb" diye tescil edilmesi, yalanın insanı ne kadar ağır ve kötü bir duruma düşürdüğünü göstermektedir Âhirete ait sonuç ise, cehennem olmaktadır
Bilindiği gibi yalan, dile ait bir âfettir Dil ise, kalbin sözcüsü olarak insanın tüm organlarını ve davranışlarını etkilemektedir Diline -en azından- bilinçli olarak yalan söylememek konusunda hâkim olabilen kişi, büyük ölçüde kendisini hadiste haber verilen kötü âkıbetten korumuş demektir
Açıklamakta olduğumuz yasaklar bölümüne ait hemen her konudaki yasağın ısrarla uhrevî yönüne dikkat çekildiği görülmektedir Çünkü müslüman için gerçek ve sonsuz olan hayat âhiret hayatıdır Orada müslümanı sıkıntıya sokacak olan herşeyden burada uzak kalmak ve böylece hem dünyada mutlu ve hem de âhirette mutlu olmaya bakmak en akıllıca iştir Çünkü müslüman, âhiretini ihmal etmeden dünyayı yaşayan insandır ve bu, onun diğer insanlardan en temel farkını oluşturmaktadır Sorumluluk bilinci de ancak âhiret inancı ve hesap kaygısı olan kişilerde görülebilir
O halde hem dünyada mahcûbiyetlere sebep olması hem de âhirette cehenneme götürmesi düşünülerek yalana ve yalancılığa asla iltifat etmemek, müsâmaha göstermemek, ondan mümkün olduğunca uzak kalmak ve doğru konuşup dürüst olmaya bakmak lâzım gelmektedir
Hadisten Öğrendiklerimiz
1 Yalan konuşmak haramdır
2 Yalanı küçük gören ve işlemeye devam eden ona alışır ve sonunda yalancılar defterine yazılır
3 Yalan, insanı her türlü kötülüğe sevkeder
4 Fücûr denilen kötülükler de insanı cehenneme götürür
5 İman ile yalan birbirine tamamen zıddır Müslüman mümkün mertebe yalandan uzak kalmalı, doğru sözlülüğü ve dürüst davranışı seçmelidir
Riyâzüs Sâlihin