TAVLA VE SATRANÇ OYNAMANIN ZEMMİ VE HÜKMÜYLE İLGİLİ
HADİS-İ ŞERİF VE RİVAYETLER
Şeytan, içki ve kumar sebebiyle ancak aranıza düşmanlık ve km sokmak, sizi Allah’ı anmaktan ve namazdan alıkoymak ister. Artık (bunlardan) vaz geçtiniz değil mi? (Maide Suresi 91.Ayet)
-Süleyman ibni Büreyde’nin, babasından (Radıyallahu Anhuma) rivayet ettiği bir hadis-i şerifte Peygamber (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) “Tavla oynayan kişi sanki elini domuz eti ve kanıyla boyamış gibidir.” (Müslim, Şiir:1, No:2260, 4/1770, ibni Mace, Edep:43, No:3 763, 2/1238, Ahmed ibni Hanbel, Müsned, No: 23040, 9/16) buyurarak, domuzun etine tutmaktan bile insanları nefret ettirdiğine göre, ya o domuzun etini yemek ve ondan gıdalanmak hakkındaki tehditler nasıl olur?
- Musa ibni Abdirrahman (Radıyallahu Anh) dan rivayet edilen bir hadis-i şerifte Resulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) şöyle buyurmuştur: “Tavla oynayıp sonra kalkıp namaz kılanın hali, irin ve domuz kanı ile abdest alıp da kalkıp kılan gibidir (namazı kabul olmaz).” (Ahmed ibni Hanbel, Müsned, No:23199, 9/50 , Ebu Yala, Müsned, No:1104, 2/355, Beyhakt, Sünen-i Kübra, No:20953, 10/364)
- Yahya ibni Ebi Kesir (Radıyallahu Anh) dan rivayet edildiğine göre, Bir kere Resulullah (Sallalahu Aleyhi ve Sellem) tavla oynayan bir cemaata rastladığında: “Eğlenen kalpler, (boşuna) çalışan (yorulan) eller, boş konuşan diller.” buyurmuştur. (Beyhaki Sünen-i Kübra, No:20963, 10/365)
-Ebu Hureyre (Radıyallahu Anh) dan rivayet edilen bir hadis-i şerifte Resulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) şöyle buyurmuştur: “Fal okları, satranç, tavla ve benzeri eğlence aletleriyle oynayanlara rastlarsanız onlara selam vermeyin, size selam verirlerse de selamlarını almayın, çünkü onlar toplanıp bu oyunların başına üşüştüklerinde, şeytan ordularıyla onlara gelir, taki onlar oyuna devam edip dağılırken bir leşin başına üşüşüp de ondan yiyen, karınları doyduktan sonsa dağılan köpekler gibi ayrılırlar.” (Deylemi el Firdevs, No:1 045, 1/269, ibni Hacer-i Heytemi, Ez Zevacir, 2/401, 445)
-Vesile ibnil Eska’ (Radıyallahu Anh) dan rivayet edilen bir hadis-i şerifte Resulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) şöyle buyurmuştur: “Allah-u Teala Hazretlerinin bir levhası vardır ki, hergün ona üçyüzaltmış kere nazar (tecelli) ederek onunla kullarına rahmet eder, satranç oynayanların ise bu rahmetten nasibi yoktur.” (Ali el Müttaki Kenzu’l-Ummal, No:40657, 15/218)
- Hazreti Enes (Radıyallahu Anh) dan rivayet edilen bir hadis-i şerifte Resulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) şöyle buyurmuştur: “İnsanlar üzerine öyle bir zaman gelecek ki satranç oynayacaklardır, o oyunu ancak her cebbar (zorba) kişi oynar, zorbalarsa ateştedir. 0 oyunda büyüklere hikmet edilmez, küçüklere acınmaz, dünyadan sebep birbirini öldürürler, dilleri arap dili kalpleri ise acem kalbidir.
Maruf (aklın ve şeriatın kabul ettiği şeyi) tanımazlar, kötü gidişi de reddetmezler, onların arasında iyi insanlar küçümsenir, işte onlar Allah’ın yaratıklarının en şerlileridir. Kıyamet günü Allah-ü Teala onlara nazar etmez (rahmetiyle bakmaz).” (Ali el Müttaki, Kenzü’l-Ummal, No:40652, 15/217, Deylemi, Müsned-i Firdevs, No: 8676, 5/440)
-Habbe ibni Müslim (Radıyallahu Anh) dan rivayet edilen bir hadis-i şerifte Resulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) : “Satranç oynayan mel’undur, o oyunu seyreden de hınzır eti yiyen gibidir” buyurmuştur. (Ali el Müttaki, Kenzu’l Ummal, No:40636, 75/215, Deylemi, Müsned-i Firdevs, No:6397, 4/726, Münavi, Feyzü’l-Kadir, No: 8209, 6/7)
Zeyd ibni Sait (Radıyallahu Anh), Osman ibni Affan (Radıyallahu Anh) in minber üzerinde şöyle dediğini işitmiştir: “Ey insanlar tavla denen kumardan sakının! Çünkü bana anlatıldığına göre içinizden bir takım insanların evlerinde bu alet bulunmaktaymış, artık kimin evinde varsa, onu yaksın veya kırsın.”
Hazreti Osman (Radıyallahu Anh) bir kere de minber üzerinde şöyle buyurmuştur: “Ey insanlar! Ben sizinle bu tavla hakkında konuşmuştum, fakat yine sizin o aleti evlerinizden çıkarttığınızı zannetmiyorum, Vallahi bir odun demeti toplatıp ta evlerinde tavla bulunanlara gönderip ocaklarını başlarına yakmayı kastettim.” (Beyhaki, Sünen-i Kübra, No:20956, 10/364)
Aişe (Radıyallahu Anha) validemiz kendisine ait olan evde oturan bir hane halkının yanlarında bir tavla bulunduğunu işitince onlara: “Eğer onu çıkartmazsanız ben elbette sizi evimden çıkartacağım.” diye haber yollamıştır. (Beyhaki, Sünen-i Kübra, No:20960, 10/365)
İbni Ömer (Radıyallahu Anhuma) ya satrancın hükmü sorulduğunda: “0, tavladan daha şerlidir.” buyurdu.
Ebu Cafer(Radıyallahu Anh) a aynı soru sorulduğunda: “0 mecusiliktir, onunla oynamayın.” buyurdu.
Bir kere Hazreti Ali (Radıyallahu Anh) satranç oynayan bir kavme rastladığında onlara: “Oynadığınız bu heykeller nedir? Sizin birinizin bir ateş közünü sönünceye kadar tutması bu heykellere tutmasından onun için daha hayırlıdır. Vallahi siz bu oyunlar için yaratılmadınız, vallahi adet olacağından korkmasaydım bunu suratınıza vururdum.” buyurdu. (Beyhaki, Sünen-i Kübra, No:20930, 32, 70/358)
İbni Şihap (Rahimehullah) satranç sorulduğunda: “0 batıldandır, Allah ise batılı sevmez” diye cevap verdi. (Beyhaki, Sünen, No:20939, 10/359)
İshak ibni Rahüye (Rahimehullah) a: “Satrançta bir beis görüyor musun?” diye sorulduğunda 0: “Bütün beisler ondadır.” buyurdu.
Bunun üzerine ona: “Askerler harp taktiğini öğrenmek için onunla oynuyorlar.” denildiğinde, “0 facirliktir.” buyurdu.
Muhammed ibni Ka’b el Kurazi (Rahimehullah) a satranç oyunu sorulduğunda: “0 oyunun en az zararı kıyamet günü onunla oynayanlar batıl ashabı ile haşrolunurlar.” buyurdu.
İmam-ı Malik (Radıyallahu Anh) a sorulduğunda ise: “0, tavladan da şerlidir.” buyurdu. Bunun izahı iki yöndendir:
1- Tavla oyunu satranç kadar kalbi meşgul etmez, zira satranç uzun düşünmek gerektirdiğinden çok vakit zayiatına sebep olur.
2- Tavlacılar arasında santranç oynayanlar kadar çekişme olmaz, zira santranç oyuncularının fuzuli konuşmaları daha fazla, mücadeleleri daha şiddetlidir, üstelik insanların satrança olan meyilleri daha kuvvetli olduğundan bu oyun daha kötü görülmüştür.
Bütün bu hadis-i şerif ve rivayetlerden yola çıkarak dört mezhep imamı tavla oynamanın kumar olsun olmasın haram olduğu hususunda icma’ etmiş (görüş birliğine varmış) lardır.
Satranç oyunu kumar olmasa da üç mezhep imamına göre haram sayılmış, İmam-ı Şafii (Rahimehullah) ise mekruh görmüştür. Ancak kumar olduğu veya bir farzın zayi olmasına sebebiyet verdiği takdirde İmam-ı Şafii (Rahimehullah) a göre de haramdır. Nitekim İmam-ı Nevevi, “Fetava” sında bunu böylece beyan etmiştir.
Bu oyunlarla oynayanın şahitliği geçerli sayılmaz. İmamü’l-Haremeyn (Rahimehullah) ın fetvasına göre, bu oyunlar en büyük günahlardandır.
Rivayete göre ibni Abbas (Radıyallahu Anhuma) bir yetimin babasının bıraktığı mallar içinde rastladığı satranç takımını yakmıştır. Eğer onunla oynamak helal olsaydı yetim malı olduğu için onu yakmak caiz olmazdı. Nitekim yetim malında bulunan şarabın da dökülmesi gerekir. (İbni Hacer el Heytemi, ez Zevacir, 2/397-404, Feyzü ‘l-Kadir, 6/7, İbni Kesir, 2/86)
Kurtubi tefsirinde zikredildiğine göre, bu ayet-i celile kumar olsun olmasın tavla ve satranç gibi oyunların haramiyetine delalet etmektedir. Çünkü Allah-u Teala içki ve kumarın haram oluşunun sebebini beyan ederken, şeytanın bu suretle insanlar arasına kin ve nefret soktuğunu ve zikirle namazdan insanları alıkoyduğunu açıklamaktadır.
Dolayısıyla insanlara alışkanlık veren, aralarına düşmanlık ve nefret sokan ve onları zikirden ve namazdan alıkoyan her eğlencenin içki gibi haram olması gerekmektedir.
Eğer burada; “İçki içmek insanı sarhoş edeceğinden, insan namazdan meneder, fakat tavla ve satranç oyununda böyle bir şey söz konusu değildir” denecek olursa, buna karşı şöyle denilir:
“Allah-u Teala haramlık hususunda içki ile kumarı birleştirmiş ve ikisini de insanlar arasına kin ve düşmanlık sokmak ve onları zikirle namazdan menetmekle vasıflamıştır.
İçki insanı sarhoş ederse de kumarın sarhoş etmeyeceği herkesçe malumdur, yine de ikisinde bulunan ortak vasıftan dolayı Allah-u Teala haramlık hususunda onları birbirinden ayırmamıştır. Yine böylece tavla ve satranç oyunu sarhoş etmediği gibi şarabın azı da sarhoş etmediği halde çoğu gibi haram kılınmıştır.
0 halde sarhoş etmese de içkinin bir damlası haram olduğu gibi tavla ve satranç oyununun haram olması inkar edilemez, ayrıca bu oyunlara başlamak insana gaflet getireceğinden bu gaflet te aynı sarhoşluk yerine geçer, şarap sarhoş ettiğinden namaza engel olduğu gibi bu oyunlar da verecekleri gaflet yüzünden namaza manidirler.
Nitekim silsilemizin büyüklerinden, Ebu Bekr-i Sıddık (Radıyallahu Anh) ın torunu Medine-i Münevvere fukahasının ulularından Kasım ibni Muhammed (Radıyallahu Anh) a: “Tavlayı yasaklıyorsun, satrançın durumu nedir?” diye sorulduğunda:
“Allah’ın zikrinden ve namazdan alıkoyan herşey kumardandır.” diye cevap buyurması da bu görüşün doğruluğunun en açık delillerindendir.
(Suyuti, Dürrül Mensür, 3/168, Ibni Ebi Hatim, No:6750, 4/1197, Kurtubi, 6/275-76)
(Ruhul Furkan Tefsiri 5.cilt ilgili ayet-i kerime tefsiri)
HADİS-İ ŞERİF VE RİVAYETLER
Şeytan, içki ve kumar sebebiyle ancak aranıza düşmanlık ve km sokmak, sizi Allah’ı anmaktan ve namazdan alıkoymak ister. Artık (bunlardan) vaz geçtiniz değil mi? (Maide Suresi 91.Ayet)
-Süleyman ibni Büreyde’nin, babasından (Radıyallahu Anhuma) rivayet ettiği bir hadis-i şerifte Peygamber (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) “Tavla oynayan kişi sanki elini domuz eti ve kanıyla boyamış gibidir.” (Müslim, Şiir:1, No:2260, 4/1770, ibni Mace, Edep:43, No:3 763, 2/1238, Ahmed ibni Hanbel, Müsned, No: 23040, 9/16) buyurarak, domuzun etine tutmaktan bile insanları nefret ettirdiğine göre, ya o domuzun etini yemek ve ondan gıdalanmak hakkındaki tehditler nasıl olur?
- Musa ibni Abdirrahman (Radıyallahu Anh) dan rivayet edilen bir hadis-i şerifte Resulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) şöyle buyurmuştur: “Tavla oynayıp sonra kalkıp namaz kılanın hali, irin ve domuz kanı ile abdest alıp da kalkıp kılan gibidir (namazı kabul olmaz).” (Ahmed ibni Hanbel, Müsned, No:23199, 9/50 , Ebu Yala, Müsned, No:1104, 2/355, Beyhakt, Sünen-i Kübra, No:20953, 10/364)
- Yahya ibni Ebi Kesir (Radıyallahu Anh) dan rivayet edildiğine göre, Bir kere Resulullah (Sallalahu Aleyhi ve Sellem) tavla oynayan bir cemaata rastladığında: “Eğlenen kalpler, (boşuna) çalışan (yorulan) eller, boş konuşan diller.” buyurmuştur. (Beyhaki Sünen-i Kübra, No:20963, 10/365)
-Ebu Hureyre (Radıyallahu Anh) dan rivayet edilen bir hadis-i şerifte Resulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) şöyle buyurmuştur: “Fal okları, satranç, tavla ve benzeri eğlence aletleriyle oynayanlara rastlarsanız onlara selam vermeyin, size selam verirlerse de selamlarını almayın, çünkü onlar toplanıp bu oyunların başına üşüştüklerinde, şeytan ordularıyla onlara gelir, taki onlar oyuna devam edip dağılırken bir leşin başına üşüşüp de ondan yiyen, karınları doyduktan sonsa dağılan köpekler gibi ayrılırlar.” (Deylemi el Firdevs, No:1 045, 1/269, ibni Hacer-i Heytemi, Ez Zevacir, 2/401, 445)
-Vesile ibnil Eska’ (Radıyallahu Anh) dan rivayet edilen bir hadis-i şerifte Resulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) şöyle buyurmuştur: “Allah-u Teala Hazretlerinin bir levhası vardır ki, hergün ona üçyüzaltmış kere nazar (tecelli) ederek onunla kullarına rahmet eder, satranç oynayanların ise bu rahmetten nasibi yoktur.” (Ali el Müttaki Kenzu’l-Ummal, No:40657, 15/218)
- Hazreti Enes (Radıyallahu Anh) dan rivayet edilen bir hadis-i şerifte Resulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) şöyle buyurmuştur: “İnsanlar üzerine öyle bir zaman gelecek ki satranç oynayacaklardır, o oyunu ancak her cebbar (zorba) kişi oynar, zorbalarsa ateştedir. 0 oyunda büyüklere hikmet edilmez, küçüklere acınmaz, dünyadan sebep birbirini öldürürler, dilleri arap dili kalpleri ise acem kalbidir.
Maruf (aklın ve şeriatın kabul ettiği şeyi) tanımazlar, kötü gidişi de reddetmezler, onların arasında iyi insanlar küçümsenir, işte onlar Allah’ın yaratıklarının en şerlileridir. Kıyamet günü Allah-ü Teala onlara nazar etmez (rahmetiyle bakmaz).” (Ali el Müttaki, Kenzü’l-Ummal, No:40652, 15/217, Deylemi, Müsned-i Firdevs, No: 8676, 5/440)
-Habbe ibni Müslim (Radıyallahu Anh) dan rivayet edilen bir hadis-i şerifte Resulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) : “Satranç oynayan mel’undur, o oyunu seyreden de hınzır eti yiyen gibidir” buyurmuştur. (Ali el Müttaki, Kenzu’l Ummal, No:40636, 75/215, Deylemi, Müsned-i Firdevs, No:6397, 4/726, Münavi, Feyzü’l-Kadir, No: 8209, 6/7)
Zeyd ibni Sait (Radıyallahu Anh), Osman ibni Affan (Radıyallahu Anh) in minber üzerinde şöyle dediğini işitmiştir: “Ey insanlar tavla denen kumardan sakının! Çünkü bana anlatıldığına göre içinizden bir takım insanların evlerinde bu alet bulunmaktaymış, artık kimin evinde varsa, onu yaksın veya kırsın.”
Hazreti Osman (Radıyallahu Anh) bir kere de minber üzerinde şöyle buyurmuştur: “Ey insanlar! Ben sizinle bu tavla hakkında konuşmuştum, fakat yine sizin o aleti evlerinizden çıkarttığınızı zannetmiyorum, Vallahi bir odun demeti toplatıp ta evlerinde tavla bulunanlara gönderip ocaklarını başlarına yakmayı kastettim.” (Beyhaki, Sünen-i Kübra, No:20956, 10/364)
Aişe (Radıyallahu Anha) validemiz kendisine ait olan evde oturan bir hane halkının yanlarında bir tavla bulunduğunu işitince onlara: “Eğer onu çıkartmazsanız ben elbette sizi evimden çıkartacağım.” diye haber yollamıştır. (Beyhaki, Sünen-i Kübra, No:20960, 10/365)
İbni Ömer (Radıyallahu Anhuma) ya satrancın hükmü sorulduğunda: “0, tavladan daha şerlidir.” buyurdu.
Ebu Cafer(Radıyallahu Anh) a aynı soru sorulduğunda: “0 mecusiliktir, onunla oynamayın.” buyurdu.
Bir kere Hazreti Ali (Radıyallahu Anh) satranç oynayan bir kavme rastladığında onlara: “Oynadığınız bu heykeller nedir? Sizin birinizin bir ateş közünü sönünceye kadar tutması bu heykellere tutmasından onun için daha hayırlıdır. Vallahi siz bu oyunlar için yaratılmadınız, vallahi adet olacağından korkmasaydım bunu suratınıza vururdum.” buyurdu. (Beyhaki, Sünen-i Kübra, No:20930, 32, 70/358)
İbni Şihap (Rahimehullah) satranç sorulduğunda: “0 batıldandır, Allah ise batılı sevmez” diye cevap verdi. (Beyhaki, Sünen, No:20939, 10/359)
İshak ibni Rahüye (Rahimehullah) a: “Satrançta bir beis görüyor musun?” diye sorulduğunda 0: “Bütün beisler ondadır.” buyurdu.
Bunun üzerine ona: “Askerler harp taktiğini öğrenmek için onunla oynuyorlar.” denildiğinde, “0 facirliktir.” buyurdu.
Muhammed ibni Ka’b el Kurazi (Rahimehullah) a satranç oyunu sorulduğunda: “0 oyunun en az zararı kıyamet günü onunla oynayanlar batıl ashabı ile haşrolunurlar.” buyurdu.
İmam-ı Malik (Radıyallahu Anh) a sorulduğunda ise: “0, tavladan da şerlidir.” buyurdu. Bunun izahı iki yöndendir:
1- Tavla oyunu satranç kadar kalbi meşgul etmez, zira satranç uzun düşünmek gerektirdiğinden çok vakit zayiatına sebep olur.
2- Tavlacılar arasında santranç oynayanlar kadar çekişme olmaz, zira santranç oyuncularının fuzuli konuşmaları daha fazla, mücadeleleri daha şiddetlidir, üstelik insanların satrança olan meyilleri daha kuvvetli olduğundan bu oyun daha kötü görülmüştür.
Bütün bu hadis-i şerif ve rivayetlerden yola çıkarak dört mezhep imamı tavla oynamanın kumar olsun olmasın haram olduğu hususunda icma’ etmiş (görüş birliğine varmış) lardır.
Satranç oyunu kumar olmasa da üç mezhep imamına göre haram sayılmış, İmam-ı Şafii (Rahimehullah) ise mekruh görmüştür. Ancak kumar olduğu veya bir farzın zayi olmasına sebebiyet verdiği takdirde İmam-ı Şafii (Rahimehullah) a göre de haramdır. Nitekim İmam-ı Nevevi, “Fetava” sında bunu böylece beyan etmiştir.
Bu oyunlarla oynayanın şahitliği geçerli sayılmaz. İmamü’l-Haremeyn (Rahimehullah) ın fetvasına göre, bu oyunlar en büyük günahlardandır.
Rivayete göre ibni Abbas (Radıyallahu Anhuma) bir yetimin babasının bıraktığı mallar içinde rastladığı satranç takımını yakmıştır. Eğer onunla oynamak helal olsaydı yetim malı olduğu için onu yakmak caiz olmazdı. Nitekim yetim malında bulunan şarabın da dökülmesi gerekir. (İbni Hacer el Heytemi, ez Zevacir, 2/397-404, Feyzü ‘l-Kadir, 6/7, İbni Kesir, 2/86)
Kurtubi tefsirinde zikredildiğine göre, bu ayet-i celile kumar olsun olmasın tavla ve satranç gibi oyunların haramiyetine delalet etmektedir. Çünkü Allah-u Teala içki ve kumarın haram oluşunun sebebini beyan ederken, şeytanın bu suretle insanlar arasına kin ve nefret soktuğunu ve zikirle namazdan insanları alıkoyduğunu açıklamaktadır.
Dolayısıyla insanlara alışkanlık veren, aralarına düşmanlık ve nefret sokan ve onları zikirden ve namazdan alıkoyan her eğlencenin içki gibi haram olması gerekmektedir.
Eğer burada; “İçki içmek insanı sarhoş edeceğinden, insan namazdan meneder, fakat tavla ve satranç oyununda böyle bir şey söz konusu değildir” denecek olursa, buna karşı şöyle denilir:
“Allah-u Teala haramlık hususunda içki ile kumarı birleştirmiş ve ikisini de insanlar arasına kin ve düşmanlık sokmak ve onları zikirle namazdan menetmekle vasıflamıştır.
İçki insanı sarhoş ederse de kumarın sarhoş etmeyeceği herkesçe malumdur, yine de ikisinde bulunan ortak vasıftan dolayı Allah-u Teala haramlık hususunda onları birbirinden ayırmamıştır. Yine böylece tavla ve satranç oyunu sarhoş etmediği gibi şarabın azı da sarhoş etmediği halde çoğu gibi haram kılınmıştır.
0 halde sarhoş etmese de içkinin bir damlası haram olduğu gibi tavla ve satranç oyununun haram olması inkar edilemez, ayrıca bu oyunlara başlamak insana gaflet getireceğinden bu gaflet te aynı sarhoşluk yerine geçer, şarap sarhoş ettiğinden namaza engel olduğu gibi bu oyunlar da verecekleri gaflet yüzünden namaza manidirler.
Nitekim silsilemizin büyüklerinden, Ebu Bekr-i Sıddık (Radıyallahu Anh) ın torunu Medine-i Münevvere fukahasının ulularından Kasım ibni Muhammed (Radıyallahu Anh) a: “Tavlayı yasaklıyorsun, satrançın durumu nedir?” diye sorulduğunda:
“Allah’ın zikrinden ve namazdan alıkoyan herşey kumardandır.” diye cevap buyurması da bu görüşün doğruluğunun en açık delillerindendir.
(Suyuti, Dürrül Mensür, 3/168, Ibni Ebi Hatim, No:6750, 4/1197, Kurtubi, 6/275-76)
(Ruhul Furkan Tefsiri 5.cilt ilgili ayet-i kerime tefsiri)
