İSLÀM DEVLETİ'NİN DIŞ SİYASETİ
Dış siyaset, devletin başka devlet, halk ve ümmetlerle olan ilişkisidir. Bu ilişki, ümmetin dışa ait olan işlerini yürütmesinden ibarettir. İslâm Devleti'nin dış siyaseti değişmeyen sabit bir fikre dayanır. Bu sabit fikir ise, bütün ümmet ve halklar arasında ve bütün dünyada İslâm'ın yayılmasıdır. İşte İslâm Devleti'nin dış siyasetinin dayandığı esas budur. Bu esas, devlet yönetimine kim gelirse gelsin hiç bir zaman değişmez. Bu esas, Resul (sas)'in İslâm Devleti'ni kurmasından başlayarak İslâm Devleti'nin sonu vasfıyla Osmanlı Devleti çökünceye kadar varlığını ve geçerliliğini devam ettirdi ve kesinlikle hiç değişmedi
Resul (sas) Medine'ye gelip yerleştikten sonra, İslâm Devleti'nin başka devletlerle olan ilişkilerini bu esasa göre devam ettirmiştir. Nitekim Hicaz'da İslâm Davetinin yayılmasına imkan bulabilmesi için Yahudilerle bir takım anlaşmalar yaptığı gibi, bütün Arap Yarımadası'nda, bu davetin yayılması hususunu temin için Kureyş ile Hudeybiye anlaşmasını akdetmiştir. Daha sonra Arap Yarımadası'nın dışındaki mevcut devletlere İslâm'ı kabul etmeleri davetiyle onlarla İslâm'ın yayılması esasına dayalı ilişkiler kurmak için mektuplar göndermiştir. Ondan sonra gelen halifeler de bu devletlerin hepsiyle İslâm'ı yaymak esasına dayalı ilişkilerini devam ettirmişler ver İslâmi daveti, bütün dünyaya götürmeye başlamışlardı.
Yönetimi ellerinde bulunduran yöneticiler, İslâm'ın yayılması konusunda farklılık arzetmişlerdir. Zira Emevîler, gerek ülkeleri fetih gerekse dışarıda İslâm'ı yaymada Abbasîlerden daha fazla gayret gösterdiler. Osmanlılar da, gerek ülkeler fethinde gerekse İslâm'ın yayılmasında Memlükilerden daha fazla gayret sarfettiler. Fakat bu farklılık devletin dış siyasetine verdiği ehemmiyetine göre olurdu. Ancak İslâm'ın yayılması, İslâm Devleti'nin başka devlet ve toplumlar ile olan ilişkisinin dayandığı esas olmaya devam etmiştir. Bu esas, hiç bir halife döneminde değişmemiştir. Zaten İslâm Devleti'nin varlığı, içeride İslâm'ı tatbik ile dışarıda bütün dünyaya İslâmî daveti götürmek ve yaymak esasına dayanır. Onun için İslâm Devleti'nin dışarıdaki en mühim işi İslâm davetini taşımaktır. İslâm'ın yayılmasını dış siyaset için esas kılan şey, Muhammed (sas)'in tüm insanlar için gönderilmesidir. Zira Allahu Teâlâ buyurdu ki:
"Biz seni ancak bütün insanlara müjdeleyici ve uyarıcı olarak gönderdik." (Sebe 1)
"Ey insanlar! Rabbinizden size bir öğüt geldi." (Yunus 57)
"Ey insanlar, ben hepinize gönderilmiş bulunan Allah'ın elçisiyim." (A'raf: 158)
"Sizi ve ulaşacak olan kimseleri uyarmam için bana bu Kur'an vahyedildi." (En'am: 19)
"Ey Resul, Rabbinden sana indirileni tebliğ et. Eğer bunu yapmazsan onun risaletini tebliğ etmemiş olursun." (Maide 67)
Resul (sas), ilâhi risaleti insanlara tebliğ etti. Ruhunu teslim edip Allah'a ulaşınca, risaletini insanlara tebliğini müslümanlar devam ettirdiler. Resul (sas)'in bir ameli olduğu için İslâmi davetin, bütün dünyaya ulaştırılması devam etti. Müslümanlar bu yolda yürüyerek İslâmi daveti yüklenmeye devam ettiler. Nitekim Veda Hutbesi'nde Allah Resulü şöyle dedi:
"Dikkat edin. Burada bulunanlar, burada bulunmayanlara ulaştırsın. Nice kendisine ulaştırılan kimse vardır ki burada bulunup işitenden daha idrak sahibi olabilir." (Buhari, K. Hac, 1625) Başka bir hadiste de şöyle dedi:
"Benim sözümü işitip onu hakkıyla anladıktan sonra, işittiği gibi onu başkasına ulaştıran kimsenin yüzünü, Allah ak etsin." (Ahmed b. Hanbel, Müs. Medineyyin, 16138)
İşte Resul (sas) zamanında ve ondan sonra halifeler zamanında İslâm Devleti'nin başka devlet, halk ve ümmetlerle ilişkisinde İslâmî davetin taşınması bu şekilde esas oldu. Bu, aynı zamanda Kitap, Sünnet ve Sahabe İcmaı ile sabit olan şerî hükümdür. Bunun için İslâm Devleti'nin harici siyaseti, bütün dünyaya İslâm davetini taşımak esasına dayanır. Devlet yönetimi kimin eline geçerse geçsin bu dış siyaset değişmeyen sabit bir yolla tatbik edilir ki o yol cihaddır. Bu yol, Resul (sas)'in devleti kurmasından başlayarak son İslâm Devleti yıkılıncaya kadar değişmeden mutlak olarak bütün çağlarda devam etmiştir.
Nitekim Resul (sas) Medine'ye yerleşip devleti kurduktan sonra, önünde engel olarak duran maddî engelleri ortadan kaldırmak için yapacağı cihad için ordu hazırlamıştır. Zira o gün Kureyş, İslâmî davet yolunda maddî bir engel olarak duruyordu. Resul (sas), bunu ortadan kaldırmaya kararlıydı. Sonra Allah'ın yardımıyla bu davete karşı koyan Kureyş engelini ortadan kaldırdığı gibi, yolunda duran diğer engelleri de ortadan kaldırdı ta ki İslâm, bütün Arap Yarımadası'nı kaplayıncaya kadar buna devam etti. Sonra İslâm Devleti, başka toplumların kapılarını da çalıp, onlar arasında da İslâmîyetin yayılması işine girişti. Fakat bu halkların üzerinde kaim olan yönetimleri davetin önünde duran birer engel olarak buldu. Davetin karşısında duran bu varlıkların ortadan kesinlikle kaldırılması, İslâm'la yöneterek onları İslâm'a davet etmesi için halklara bizzat ulaşması mutlaka gerekiyordu. Ta ki bu vesile ile o halk, İslâm'ın getirdiği adaleti, huzuru ve mutluluğu onun gölgesi altında görsün ve yaşayabilsin, cebr ve zor kullanmadan en güzel bir şekilde onları İslâm'a davet etsinler.
Böylece İslâm'ın neşri için cihad yolu devam etti. Cihadla bir çok ülke ve bölgeler feth olundu. Cihad ile bir çok krallık ve devlet ortadan kaldırılarak, oralardaki halk ve ümmetlere İslâm hükmetti, İslâm yayıldı. İslâm'la yönetilmesinden sonra yüz milyonlarca insan onu kabul etti. Böylece devletin dış siyasetini uygulamada takip ettiği yol cihad idi. Bu hiç bir zaman bozulmayacak ve herhangi bir değişikliğe uğramayacak sabit yoldur.
Cihad; İslâm'a davet ve dirakt olarak veya mal, fikir ile ve sayıyı çoğaltmakla destekleyerek Allah yolunda savaşmaktan ibarettir. Bu husus, Kur'an ve Hadis'in nassıyla sabit bir farzdır. Müslümanlar İslâm'ı veya cizyeyi teklif etmedikçe düşmanla savaşa başlamazlardı.
Cihad hakkında şerî hüküm şudur: "Kâfir düşmanları ablukaya aldığımız zaman onları İslâm'ı kabul etmeye davet ederiz. Eğer müslüman olurlarsa İslâm ümmetinin bir parçası olacakları için onlarla savaşmak haram olur. Eğer İslâm'ı kabul etmezlerse, onlardan cizye taleb edilir. Eğer cizye vermeyi kabul ederlerse kanlarını ve mallarını bu cizye ile korumuş olurlar. Üzerlerinde yaşadıkları topraklar İslâm'ın hükmettiği Dâr-ül İslâm olur. Müslümanların sahip oldukları adalet ve iyi muamele, himaye, işlerinin güdülmesi, kendilerinin savunulması gibi haklardan onlar da istifade ederler ve devletin ve nizamın korunması sorumluluğuna da ortak olurlar. Eğer düşman İslâm'ı ve cizyeyi kabul etmezse o takdirde savaş helâl olur. Bunun için bir ülke halkına İslâm daveti yapılmadan onlarla savaşmak helâl olmaz." Nitekim İslâm fakihleri, İslâmi davetin kendilerine ulaşmadığı kimselerle savaşmak bize helâl olmaz, demişlerdir.
Binaenaleyh, savaştan önce İslâm hakkında kamuoyunu uyandırmak ve onlara İslâm hakkında sahih bir fikir vermek, İslâm'ın hükümlerini insanlara ulaştırmaya çaba göstermek lazımdır. Ta ki onlarda icmali de olsa kendilerini kurtaracak bir fikir oluşsun. İnsanlara açık ve seçik olarak İslâmî bilgileri vermeye, İslâmî fikirleri yaymaya yönelik bir takım siyasî girişimlerde bulunması devlete ait bir görevdir. Devlet, İslâm daveti ve İslâmî propagandayı yaymak mecburiyetindedir. Ayrıca İslâm Devleti, yeri geldikçe gücünü, müslümanların cesaret ve sağlamlığını ortaya koyması lazımdır. Nitekim Resul (sas) bu konuda çeşitli girişimlerde bulunmuştur. Şirkin hakim olduğu ülkelere, İslâm propagandası için davet adamları göndermiştir. Necd ahalisine İslâm'ı tebliğ etmeleri için kırk kişi göndermesi gibi. Yeri geldikçe Tebük Savaşı'nda olduğu gibi Medine'de savaşa çıkmadan önce İslâm ordusunun gücünü ortaya koymuştu. Bunun için Resulullah (sas) şöyle diyordu:
"Bir aylık yoldan korku ile zafere ulaştırıldım." (Ahmed b. Hanbel, Müs. Mükessirin, 13745)
Çeşitli asırlarda İslâm Devleti'nin ordusu, etrafında korku salmıştı. Bunun için Avrupa, İslâm ordusunun hiç bir zaman mağlup olmayacağı fikrini bir kaç yüzyıl taşıdı. Bunun için İslâmî fikirlerin yayılmasıyla ve devletin gücünü göstermesiyle alâkalı işlerin yapılması mutlaka gereklidir. Ondan sonra direkt olarak savaş yapılır. İslâm'ın yayılması için cihad her ne kadar değişmeyen sabit bir metod olsa da savaştan önce bir takım siyasî manevraları icra etmek gerekir. Bu, İslâm Devleti'yle diğer devlet, halk ve ümmetler arasındaki ilişkilerin odak noktasını temin eden bir esastır. İyi komşuluk, iktisadî ilişkiler ve İslâm'ın yayılma durumunu kolaylaştıran diğer işler, İslâm Devleti'nin tatbikatını gözönünde bulunduracağı hususlardır.
Buna binaen İslâm Devleti'nin; başka devlet, halk ve ümmetlerle olan ilişkisinin dayandığı siyasî düşünce, onların arasına İslâm'ı yaymak, daveti onlara ulaştırmaktan ibarettir. Bunun da yolu cihaddır. Ancak burada devletin ortaya koyup tatbik edeceği bir takım proje, uslüp ve vesileler vardır. Meselâ; başka bir düşman ile savaşmak için diğer düşman devletlerle iyi komşuluk ve münasebet anlaşmaları yapması gibi. Nitekim Resul (sas) Medine'ye ilk indiğinde bunu yapmıştır. Başka bir uslüp ise, bütün düşmana karşı hapr ilân etmektir. Meselâ; Ebu Bekir, aynı anda hem Irak'a hem de Şam'a karşı harp ilân etmiştir. Veya davet için kamuoyu oluşturmak maksadıyla geçici bir zaman için anlaşmaların yapılması. Meselâ; Resul (sas)'in Hudeybiye anlaşmasını yapması gibi. Bazen düşmanı korkutma aracı olarak mahalli çarpışmalar icra edilebilir. Resul (sas)'in, Bedir Savaşı'ndan önce bir takım seriyyeler gördermesi gibi. Emevî döneminde Rumların sınırlarında meydana gelen yaz ve kış çatışmaları da bu nevidendir. İslâm Devleti, bazı devletlerle ticarî anlaşmalar yaptığı halde, başka devletlerle yapmayabilir. Bu davetin maslahatı esasına göredir. Yine davet için belirlenmiş plan gereği bazı devletlerle ilişkilerini geliştirirken, başka devletlerle böyle ilişkiler içerisine girmeyebilir. Bazı devletlere karşı soğuk harp ve planları keşfetme üsluplarını tatbik ederken, başka devletlerle davet ve davetçi siyasetinin gerektiği üslupları kullanabilir.
Hülâsa Devlet, davetin maslahatının gerektirdiği ve yapılacak işin nevinin belirlediği hususa göre bir takım uslüp ve planlar tatbik eder. Bu planlar ve üsluplar, cihad işini kolaylaştırdığı gibi, İslâm'ın yayılmasını da kolaylaştırır biçimde olmalıdır. Bunun için dış siyasette planlı ve projeli hareket zarurîdir. İslâm ve İslâm Devleti hakkında alemde bir kamuoyu oluşturma zarurîdir. Fakat bütün bunlar, İslâm'ın yayılmasının metodu olan Allah yolunda cihad ile İslâm'ın yayılması için başvurulan hususlardır.
Dış siyaset, devletin başka devlet, halk ve ümmetlerle olan ilişkisidir. Bu ilişki, ümmetin dışa ait olan işlerini yürütmesinden ibarettir. İslâm Devleti'nin dış siyaseti değişmeyen sabit bir fikre dayanır. Bu sabit fikir ise, bütün ümmet ve halklar arasında ve bütün dünyada İslâm'ın yayılmasıdır. İşte İslâm Devleti'nin dış siyasetinin dayandığı esas budur. Bu esas, devlet yönetimine kim gelirse gelsin hiç bir zaman değişmez. Bu esas, Resul (sas)'in İslâm Devleti'ni kurmasından başlayarak İslâm Devleti'nin sonu vasfıyla Osmanlı Devleti çökünceye kadar varlığını ve geçerliliğini devam ettirdi ve kesinlikle hiç değişmedi
Resul (sas) Medine'ye gelip yerleştikten sonra, İslâm Devleti'nin başka devletlerle olan ilişkilerini bu esasa göre devam ettirmiştir. Nitekim Hicaz'da İslâm Davetinin yayılmasına imkan bulabilmesi için Yahudilerle bir takım anlaşmalar yaptığı gibi, bütün Arap Yarımadası'nda, bu davetin yayılması hususunu temin için Kureyş ile Hudeybiye anlaşmasını akdetmiştir. Daha sonra Arap Yarımadası'nın dışındaki mevcut devletlere İslâm'ı kabul etmeleri davetiyle onlarla İslâm'ın yayılması esasına dayalı ilişkiler kurmak için mektuplar göndermiştir. Ondan sonra gelen halifeler de bu devletlerin hepsiyle İslâm'ı yaymak esasına dayalı ilişkilerini devam ettirmişler ver İslâmi daveti, bütün dünyaya götürmeye başlamışlardı.
Yönetimi ellerinde bulunduran yöneticiler, İslâm'ın yayılması konusunda farklılık arzetmişlerdir. Zira Emevîler, gerek ülkeleri fetih gerekse dışarıda İslâm'ı yaymada Abbasîlerden daha fazla gayret gösterdiler. Osmanlılar da, gerek ülkeler fethinde gerekse İslâm'ın yayılmasında Memlükilerden daha fazla gayret sarfettiler. Fakat bu farklılık devletin dış siyasetine verdiği ehemmiyetine göre olurdu. Ancak İslâm'ın yayılması, İslâm Devleti'nin başka devlet ve toplumlar ile olan ilişkisinin dayandığı esas olmaya devam etmiştir. Bu esas, hiç bir halife döneminde değişmemiştir. Zaten İslâm Devleti'nin varlığı, içeride İslâm'ı tatbik ile dışarıda bütün dünyaya İslâmî daveti götürmek ve yaymak esasına dayanır. Onun için İslâm Devleti'nin dışarıdaki en mühim işi İslâm davetini taşımaktır. İslâm'ın yayılmasını dış siyaset için esas kılan şey, Muhammed (sas)'in tüm insanlar için gönderilmesidir. Zira Allahu Teâlâ buyurdu ki:
"Biz seni ancak bütün insanlara müjdeleyici ve uyarıcı olarak gönderdik." (Sebe 1)
"Ey insanlar! Rabbinizden size bir öğüt geldi." (Yunus 57)
"Ey insanlar, ben hepinize gönderilmiş bulunan Allah'ın elçisiyim." (A'raf: 158)
"Sizi ve ulaşacak olan kimseleri uyarmam için bana bu Kur'an vahyedildi." (En'am: 19)
"Ey Resul, Rabbinden sana indirileni tebliğ et. Eğer bunu yapmazsan onun risaletini tebliğ etmemiş olursun." (Maide 67)
Resul (sas), ilâhi risaleti insanlara tebliğ etti. Ruhunu teslim edip Allah'a ulaşınca, risaletini insanlara tebliğini müslümanlar devam ettirdiler. Resul (sas)'in bir ameli olduğu için İslâmi davetin, bütün dünyaya ulaştırılması devam etti. Müslümanlar bu yolda yürüyerek İslâmi daveti yüklenmeye devam ettiler. Nitekim Veda Hutbesi'nde Allah Resulü şöyle dedi:
"Dikkat edin. Burada bulunanlar, burada bulunmayanlara ulaştırsın. Nice kendisine ulaştırılan kimse vardır ki burada bulunup işitenden daha idrak sahibi olabilir." (Buhari, K. Hac, 1625) Başka bir hadiste de şöyle dedi:
"Benim sözümü işitip onu hakkıyla anladıktan sonra, işittiği gibi onu başkasına ulaştıran kimsenin yüzünü, Allah ak etsin." (Ahmed b. Hanbel, Müs. Medineyyin, 16138)
İşte Resul (sas) zamanında ve ondan sonra halifeler zamanında İslâm Devleti'nin başka devlet, halk ve ümmetlerle ilişkisinde İslâmî davetin taşınması bu şekilde esas oldu. Bu, aynı zamanda Kitap, Sünnet ve Sahabe İcmaı ile sabit olan şerî hükümdür. Bunun için İslâm Devleti'nin harici siyaseti, bütün dünyaya İslâm davetini taşımak esasına dayanır. Devlet yönetimi kimin eline geçerse geçsin bu dış siyaset değişmeyen sabit bir yolla tatbik edilir ki o yol cihaddır. Bu yol, Resul (sas)'in devleti kurmasından başlayarak son İslâm Devleti yıkılıncaya kadar değişmeden mutlak olarak bütün çağlarda devam etmiştir.
Nitekim Resul (sas) Medine'ye yerleşip devleti kurduktan sonra, önünde engel olarak duran maddî engelleri ortadan kaldırmak için yapacağı cihad için ordu hazırlamıştır. Zira o gün Kureyş, İslâmî davet yolunda maddî bir engel olarak duruyordu. Resul (sas), bunu ortadan kaldırmaya kararlıydı. Sonra Allah'ın yardımıyla bu davete karşı koyan Kureyş engelini ortadan kaldırdığı gibi, yolunda duran diğer engelleri de ortadan kaldırdı ta ki İslâm, bütün Arap Yarımadası'nı kaplayıncaya kadar buna devam etti. Sonra İslâm Devleti, başka toplumların kapılarını da çalıp, onlar arasında da İslâmîyetin yayılması işine girişti. Fakat bu halkların üzerinde kaim olan yönetimleri davetin önünde duran birer engel olarak buldu. Davetin karşısında duran bu varlıkların ortadan kesinlikle kaldırılması, İslâm'la yöneterek onları İslâm'a davet etmesi için halklara bizzat ulaşması mutlaka gerekiyordu. Ta ki bu vesile ile o halk, İslâm'ın getirdiği adaleti, huzuru ve mutluluğu onun gölgesi altında görsün ve yaşayabilsin, cebr ve zor kullanmadan en güzel bir şekilde onları İslâm'a davet etsinler.
Böylece İslâm'ın neşri için cihad yolu devam etti. Cihadla bir çok ülke ve bölgeler feth olundu. Cihad ile bir çok krallık ve devlet ortadan kaldırılarak, oralardaki halk ve ümmetlere İslâm hükmetti, İslâm yayıldı. İslâm'la yönetilmesinden sonra yüz milyonlarca insan onu kabul etti. Böylece devletin dış siyasetini uygulamada takip ettiği yol cihad idi. Bu hiç bir zaman bozulmayacak ve herhangi bir değişikliğe uğramayacak sabit yoldur.
Cihad; İslâm'a davet ve dirakt olarak veya mal, fikir ile ve sayıyı çoğaltmakla destekleyerek Allah yolunda savaşmaktan ibarettir. Bu husus, Kur'an ve Hadis'in nassıyla sabit bir farzdır. Müslümanlar İslâm'ı veya cizyeyi teklif etmedikçe düşmanla savaşa başlamazlardı.
Cihad hakkında şerî hüküm şudur: "Kâfir düşmanları ablukaya aldığımız zaman onları İslâm'ı kabul etmeye davet ederiz. Eğer müslüman olurlarsa İslâm ümmetinin bir parçası olacakları için onlarla savaşmak haram olur. Eğer İslâm'ı kabul etmezlerse, onlardan cizye taleb edilir. Eğer cizye vermeyi kabul ederlerse kanlarını ve mallarını bu cizye ile korumuş olurlar. Üzerlerinde yaşadıkları topraklar İslâm'ın hükmettiği Dâr-ül İslâm olur. Müslümanların sahip oldukları adalet ve iyi muamele, himaye, işlerinin güdülmesi, kendilerinin savunulması gibi haklardan onlar da istifade ederler ve devletin ve nizamın korunması sorumluluğuna da ortak olurlar. Eğer düşman İslâm'ı ve cizyeyi kabul etmezse o takdirde savaş helâl olur. Bunun için bir ülke halkına İslâm daveti yapılmadan onlarla savaşmak helâl olmaz." Nitekim İslâm fakihleri, İslâmi davetin kendilerine ulaşmadığı kimselerle savaşmak bize helâl olmaz, demişlerdir.
Binaenaleyh, savaştan önce İslâm hakkında kamuoyunu uyandırmak ve onlara İslâm hakkında sahih bir fikir vermek, İslâm'ın hükümlerini insanlara ulaştırmaya çaba göstermek lazımdır. Ta ki onlarda icmali de olsa kendilerini kurtaracak bir fikir oluşsun. İnsanlara açık ve seçik olarak İslâmî bilgileri vermeye, İslâmî fikirleri yaymaya yönelik bir takım siyasî girişimlerde bulunması devlete ait bir görevdir. Devlet, İslâm daveti ve İslâmî propagandayı yaymak mecburiyetindedir. Ayrıca İslâm Devleti, yeri geldikçe gücünü, müslümanların cesaret ve sağlamlığını ortaya koyması lazımdır. Nitekim Resul (sas) bu konuda çeşitli girişimlerde bulunmuştur. Şirkin hakim olduğu ülkelere, İslâm propagandası için davet adamları göndermiştir. Necd ahalisine İslâm'ı tebliğ etmeleri için kırk kişi göndermesi gibi. Yeri geldikçe Tebük Savaşı'nda olduğu gibi Medine'de savaşa çıkmadan önce İslâm ordusunun gücünü ortaya koymuştu. Bunun için Resulullah (sas) şöyle diyordu:
"Bir aylık yoldan korku ile zafere ulaştırıldım." (Ahmed b. Hanbel, Müs. Mükessirin, 13745)
Çeşitli asırlarda İslâm Devleti'nin ordusu, etrafında korku salmıştı. Bunun için Avrupa, İslâm ordusunun hiç bir zaman mağlup olmayacağı fikrini bir kaç yüzyıl taşıdı. Bunun için İslâmî fikirlerin yayılmasıyla ve devletin gücünü göstermesiyle alâkalı işlerin yapılması mutlaka gereklidir. Ondan sonra direkt olarak savaş yapılır. İslâm'ın yayılması için cihad her ne kadar değişmeyen sabit bir metod olsa da savaştan önce bir takım siyasî manevraları icra etmek gerekir. Bu, İslâm Devleti'yle diğer devlet, halk ve ümmetler arasındaki ilişkilerin odak noktasını temin eden bir esastır. İyi komşuluk, iktisadî ilişkiler ve İslâm'ın yayılma durumunu kolaylaştıran diğer işler, İslâm Devleti'nin tatbikatını gözönünde bulunduracağı hususlardır.
Buna binaen İslâm Devleti'nin; başka devlet, halk ve ümmetlerle olan ilişkisinin dayandığı siyasî düşünce, onların arasına İslâm'ı yaymak, daveti onlara ulaştırmaktan ibarettir. Bunun da yolu cihaddır. Ancak burada devletin ortaya koyup tatbik edeceği bir takım proje, uslüp ve vesileler vardır. Meselâ; başka bir düşman ile savaşmak için diğer düşman devletlerle iyi komşuluk ve münasebet anlaşmaları yapması gibi. Nitekim Resul (sas) Medine'ye ilk indiğinde bunu yapmıştır. Başka bir uslüp ise, bütün düşmana karşı hapr ilân etmektir. Meselâ; Ebu Bekir, aynı anda hem Irak'a hem de Şam'a karşı harp ilân etmiştir. Veya davet için kamuoyu oluşturmak maksadıyla geçici bir zaman için anlaşmaların yapılması. Meselâ; Resul (sas)'in Hudeybiye anlaşmasını yapması gibi. Bazen düşmanı korkutma aracı olarak mahalli çarpışmalar icra edilebilir. Resul (sas)'in, Bedir Savaşı'ndan önce bir takım seriyyeler gördermesi gibi. Emevî döneminde Rumların sınırlarında meydana gelen yaz ve kış çatışmaları da bu nevidendir. İslâm Devleti, bazı devletlerle ticarî anlaşmalar yaptığı halde, başka devletlerle yapmayabilir. Bu davetin maslahatı esasına göredir. Yine davet için belirlenmiş plan gereği bazı devletlerle ilişkilerini geliştirirken, başka devletlerle böyle ilişkiler içerisine girmeyebilir. Bazı devletlere karşı soğuk harp ve planları keşfetme üsluplarını tatbik ederken, başka devletlerle davet ve davetçi siyasetinin gerektiği üslupları kullanabilir.
Hülâsa Devlet, davetin maslahatının gerektirdiği ve yapılacak işin nevinin belirlediği hususa göre bir takım uslüp ve planlar tatbik eder. Bu planlar ve üsluplar, cihad işini kolaylaştırdığı gibi, İslâm'ın yayılmasını da kolaylaştırır biçimde olmalıdır. Bunun için dış siyasette planlı ve projeli hareket zarurîdir. İslâm ve İslâm Devleti hakkında alemde bir kamuoyu oluşturma zarurîdir. Fakat bütün bunlar, İslâm'ın yayılmasının metodu olan Allah yolunda cihad ile İslâm'ın yayılması için başvurulan hususlardır.