İnsan, çok şeye muhtaç olan aciz bir varlıktır. Hiç yok iken, önce bir şey yapamayan, hareket edemeyen bebek oldu. Büyüyünce de, her an hasta olmak, ölmek korkusundadır. Nihayet ölecek, çürüyecek, toprağa karışacak, hayvanlara, böceklere gıda olacaktır. İdam odasına sokulmuş olup, idam olunacağı zamanı bekleyen kimsenin, ölüm odasında çektiği sıkıntılar gibi dünya zindanında, her an ne zaman azaba götürüleceğini beklemektedir. Ölecek, böceklere yem olacak, kabir azabı, sonra diriltilip kıyamet sıkıntıları çekecek ve yaptıklarının hesabını verecektir.
Cehennemde sonsuz yanmak korkusu içinde yaşayan bir kimseye, kendini beğenmek, her şeye tepeden bakmak mı yoksa haddini bilip alçak gönüllü olmak mı yaraşır? İnsanların yaratıcısı, yetiştiricisi, her an tehlikelerden koruyucusu ve sonsuz kudret sahibi olan Allahü teâlâ; (Tekebbür edenleri sevmem, tevazu edenleri severim) buyurmaktadır.
Aciz, elinden hiçbir şey gelmeyen bir insana, kibirlenmek mi yoksa tevazu etmek mi yakışır? Aklı başında olan, kendini ve Rabbini tanıyan kimse, hiç kibirlenebilir mi? İnsan, aşağılığını, acizliğini, Rabbine karşı her an izhar etmek mecburiyetindedir. Bunun için, her an, her yerde aczini göstermesi, tevazu üzere bulunması, ibadetlerini yapması lazımdır.
İnsan, acizliğini, muhtaç olduğunu idrak ederek, yaratanına itaat etmeli, Onun emrettiği sebeplere yapışarak her işini Allahü teâlâya havale etmeli, Ona güvenmelidir. Sebeplerin tesir etmesini de, Allahü teâlâdan bilmeli ve beklemelidir. Bunun için, hiçbir ibadeti kaçırmamalı ve geciktirmemelidir. Hadis-i şerifte buyuruldu ki:
(İnsan, ihtiyaçlarını, Allahü teâlâya havale ederse, ihtiyaçlarını ve bunları meydana getirecek sebepleri ihsan eder.)
Cüneyd-i Bağdadi hazretleri; “İhtiyaçlardan kurtulmanın ilacı, muhtaç olduğun şeyi terk etmektir. Her ihtiyacını ve bunları hasıl edecek sebebi Allahü teâlâdan beklemelidir” buyurmuştur.
Allahü teâlâya hakkı ile itaat eden ve güvenen kimseye, herkes merhamet ve hizmet eder. Yahya bin Muaz Razi hazretleri; “Herkes seni, Allah’ını sevdiğin kadar sever. Allah’tan korktuğun kadar, senden korkarlar. Allah’a itaat ettiğin kadar, sana itaat ederler. Allahü teâlâya hizmet ettiğin kadar, sana hizmet ederler. Hülasa, her işin, Onun için olsun! Yoksa, hiçbir işinin faydası olmaz. Hep kendini düşünme! Allahü teâlâdan başka, kimseye güvenme!” buyurmuştur.
Ebu Muhammed Raşi hazretleri buyuruyor ki:
“Kendin ile Allahü teâlâ arasında en büyük perde, hep kendi menfaatini düşünmek ve kendin gibi, bir acize güvenmektir. Sofilik, istediğin her yere gidebilmek, bulutların gölgesinde rahat etmek ve herkesten hürmet görmek değildir. Her halinde, Allahü teâlâya güvenmektir.”
Müslüman, herkesle, daima tatlı sözlü, güler yüzlü olmalı, onlarla zaruret kadar, haklarını ödeyecek kadar görüşmeli, onların arasında bulunmak, Allahü teâlâyı unutacak kadar olmamalıdır. Makam ve servet sahipleri ile çok görüşmemeli, her halinde, sünnete uymaya ve bid’atten sakınmaya çalışmalıdır. Sıkıntılı zamanlarda, Allahü teâlâdan ümit kesmemeli ve üzülmemelidir. Çünkü İnşirah suresinin 5. âyet-i kerimesinde mealen; (Her sıkıntıdan sonra, ferahlık, kolaylık vardır) buyurulmaktadır.
Netice olarak insan, her bakımdan muhtaç olarak yaratılan bir varlıktır ve muhtaç olmadığı bir anı da yoktur. Bu sebeple insanın; her zaman Allahü teâlâya itaat halinde olması lazımdır. Hadis-i kudside buyurulduğu gibi:
(Bana olan ihtiyacınız kadar bana itaat edin! Cehenneme dayanabileceğiniz kadar günah işleyin! İmanınızı düzeltin! Dininizi düzeltirseniz ölümünüz de güzel olur.)
Esselâmü aleyküm ve rahmetullàhi ve berekâtühû!