İDARİ YAPI
Devletin ve insanların menfaatına olacak işlerin idaresi bir takım genel müdürlük daire ve idareler tarafından yürütülür. Bunlar devlet işlerini ve insanların ihtiyaçlarını yerine getirmek için çalışırlar. Her bir alan için bir genel müdür, her bir daire ve idare için de orayı yönetme işini üstlenecek bir müdür tayin edilir ve bunlardan doğrudan sorumlu olur. Bu müdürler de bağlı bulundukları kuruluşun, daire ve idarelerinin üst yönetimini elinde bulunduran kişiye karşı, yaptıkları işler açısından sorumlu oldukları gibi; hükümlere ve genel düzenlemelere bağlılık açısından da vali ve amile karşı sorumlu olurlar.
İdari Yapı Yönetim Değil Yönetme Uslübudur
İdari yapı, fiilen uygulama uslüplarından ve bunun araçlarından birisidir. Buna dair özel bir delile ihtiyaç yoktur. Bunun aslına delalet eden genel delil yeterlidir.
Bu üslüplar, kulların fiilleri kapsamına giren hususlardandır. Dolayısıyla ancak şer’î hükümlere göre yürütülmesi gerekir denilemez. Böyle bir itiraz ileri sürülemez, çünkü bu fiiller, aslının genelliğine işaret eden şer’î delillerden çıkmaktadır. Bu genel delil, bu işten kaynaklanan diğer yan uygulamaları da kapsamına alır. Ancak, asıldan kaynaklanan bir işe dair şer’î delil gelmişse, o taktirde o delile uygun olarak ona tabi olunur. Mesela yüce Allah: "ve zekâtı veriniz" diye buyurmuştur. Bu genel bir delildir. Nisabın miktarı, amiller, kendilerinden zekâtın alınacağı sınıflar gibi bu emirden kaynaklanan diğer fiillere dair deliller de gelmiştir. Bütün bunlar; "ve zekâtı veriniz" emirinden kaynaklanan bir takım fiillerdir.
Bu ayette amillerin zekâtı toplarken ne şekilde toplayacaklarına dair delil yer almamaktadır. Bunlar, binek sırtında mı gidecekler, yoksa yaya mı gidecekler? Kendilerine yardımcı olmak üzere beraberlerinde ücretli başka kimseler tutabilirler mi, tutamazlar mı? Topladıkları zekâtı defterlere kaydedip, tesit ederler mi? Toplanıp bir araya gelecekleri bir yerleri olur mu? Zekat olarak topladıkları şeyleri koymak için, depo ve mahzenleri bulunur mu? Bu mahzenler, yer altında mı olur. Yoksa tahıl siloları gibi yerin üstünde mi bina edilir? Acaba nakitlerin zekâtı torbalarda mı toplanır, sandıklarda mı?
İşte bütün bunlar ve benzerleri; "ve zekâtı veriniz" emrinden dallanıp, budaklanan fiillerdir. Genel delil, bunların hepsini kapsamına alır. Çünkü bu keyfiyetlere dair özel delil varid olmamıştır. Bütün üslûplar aynı şekilde, böyledir. Çünkü üslûp, kendisi hakkında genel ve asli bir delilin gelmiş olduğu bir fiilden dallanıp, budaklanan bir iştir. Bundan dolayı ayrıca üslûplar için de bir delil getirmeye ihtiyaç yoktur. Genel ve asli delili, üslûbun da delilidir.
İdari yapının kurulmasına, yani idareyi gerekli kılan her bir alanda raiyyenin işlerini idare edecek kimselerin tayin edilmesine gelince; bu asli bir uygulamadır, detay bir uygulama değildir. Bu nedenle bunun delile ihtiyacı vardır. Bunun delili ise Rasulullah (s.a.v)'in uygulamalarıdır. Allah'ın Rasulü hem yönetimi elinde bulunduruyor hem de idareyi yürütüyordu. Allah'ın Rasulü, tebliğ edici, uygulayıcı ve Müslümanları işlerini yerine getiren kimseydi. Onun tebliğ edici olduğu bilinen bir husustur.
Uygulayıcı olduğuna gelince: Gelen vahiyler ona, sadakayı (zekâtı) almasını emrediyordu. İşte bu, bir uygulamadır. Hırsızın elini kesmeyi, zina edeni recmetmeyi, iftirada bulunana celde vurmayı, yol kesip insan öldürenleri de öldürmeyi emrediyordu. Bunlar da bir emirin infazı ile ilgili hususlardır. Ayrıca Peygamber (s.a.v) kendi elleriyle putları yıkmıştı. Bu da bir tenfizdi. Onları yıkıp, ortadan kaldıracak kimseleri de göndermiştir ki, bu da bir tenfizdir. Öldürür ve esir alırdı. Bu da bir tenfizdir. İnsanlara adaletli olmayı emrediyor ve kendisi de adaleti uyguluyordu. Bütün türleriyle suç ve günah işleyenlerin cezalarını uyguluyordu. İnsanları, kendilerine getirmiş olduğu vahye bir bütün olarak uymaya mecbur tutuyordu. İşte bütün bunlar birer tenfizdir.
Raiyyenin işlerinin görülmesine gelence: Allah'ın Rasulü raiyyenin faydasına olacak işleri idare ediyor, bunları idare etmek için de katipler atıyordu. Medine'de insanların işlerini idare ettiği gibi, kendisiyle birlikte bu işleri idare edecek kişileri de tayin ediyordu. Mesela Ali b. Ebi Talib, bir antlaşma yaptığı taktirde antlaşmaları yazardı. Barış metinlerini o kaleme alırdı. İşte bu bir idaredir. Fakat bir hükmetme (yönetim) değildir. Muaykıb b. Ebu Fatıma Peygamber'in mührünü saklamakla görevliydi. Bu da bir idaredir, yönetim değildir. Buhari tarihinde Muhammed b. Beşar'ın dedesinden şunu rivayet eder: "Rasulullah (s.a.v)'in mührü üzerinde gümüş olan renkli bir demirden yapılmıştı ve benim elimdeydi. El-Muaykıb, Allah'ın Rasulü’nün mühründen sorumluydu." Muaykıb b. Ebu Fatıma aynı zamanda ganimetlerin yazıcısıydı, bu da bir idaredir, yönetim değildir. Huzeyfe b. El-Yemen Hicaz bölgesindeki hurma ağaçlarının ne kadar ürün vereceklerinin tahminlerini kaydediyordu. Bu da bir idaredir, yönetim değildir. Abdullah b. Erkam, kabileleri ve onlara ait suları yazıyordu.
İşte bütün bunlar Allah'ın Rasulü’nün, bizzat yönetim işini ifa ettiği gibi idareyi de ifa ettiğinin delilidir. Ancak Allah'ın Rasulü, ganimetleri yazmak, meyvelerin miktarını tahmin etmek gibi net ifadelerle tayin ettiği müdürlerin yerine getirmeleri gereken işleri de sınırlandırıyordu. Fakat Allah'ın Rasulü, bu işleri yerine getirmek üzere görevlendirdiği bu müdürlerin yapmaları gereken diğer detayları sınırlamıyor ve belirlemiyordu. Bu nedenle herhangi bir işi yerine getirmekle emrolunmuş kişi, bu işi en kolay yoldan gerçekleştirecek şekilde herhangi bir üslûbu seçebilir.
Devletin ve insanların menfaatına olacak işlerin idaresi bir takım genel müdürlük daire ve idareler tarafından yürütülür. Bunlar devlet işlerini ve insanların ihtiyaçlarını yerine getirmek için çalışırlar. Her bir alan için bir genel müdür, her bir daire ve idare için de orayı yönetme işini üstlenecek bir müdür tayin edilir ve bunlardan doğrudan sorumlu olur. Bu müdürler de bağlı bulundukları kuruluşun, daire ve idarelerinin üst yönetimini elinde bulunduran kişiye karşı, yaptıkları işler açısından sorumlu oldukları gibi; hükümlere ve genel düzenlemelere bağlılık açısından da vali ve amile karşı sorumlu olurlar.
İdari Yapı Yönetim Değil Yönetme Uslübudur
İdari yapı, fiilen uygulama uslüplarından ve bunun araçlarından birisidir. Buna dair özel bir delile ihtiyaç yoktur. Bunun aslına delalet eden genel delil yeterlidir.
Bu üslüplar, kulların fiilleri kapsamına giren hususlardandır. Dolayısıyla ancak şer’î hükümlere göre yürütülmesi gerekir denilemez. Böyle bir itiraz ileri sürülemez, çünkü bu fiiller, aslının genelliğine işaret eden şer’î delillerden çıkmaktadır. Bu genel delil, bu işten kaynaklanan diğer yan uygulamaları da kapsamına alır. Ancak, asıldan kaynaklanan bir işe dair şer’î delil gelmişse, o taktirde o delile uygun olarak ona tabi olunur. Mesela yüce Allah: "ve zekâtı veriniz" diye buyurmuştur. Bu genel bir delildir. Nisabın miktarı, amiller, kendilerinden zekâtın alınacağı sınıflar gibi bu emirden kaynaklanan diğer fiillere dair deliller de gelmiştir. Bütün bunlar; "ve zekâtı veriniz" emirinden kaynaklanan bir takım fiillerdir.
Bu ayette amillerin zekâtı toplarken ne şekilde toplayacaklarına dair delil yer almamaktadır. Bunlar, binek sırtında mı gidecekler, yoksa yaya mı gidecekler? Kendilerine yardımcı olmak üzere beraberlerinde ücretli başka kimseler tutabilirler mi, tutamazlar mı? Topladıkları zekâtı defterlere kaydedip, tesit ederler mi? Toplanıp bir araya gelecekleri bir yerleri olur mu? Zekat olarak topladıkları şeyleri koymak için, depo ve mahzenleri bulunur mu? Bu mahzenler, yer altında mı olur. Yoksa tahıl siloları gibi yerin üstünde mi bina edilir? Acaba nakitlerin zekâtı torbalarda mı toplanır, sandıklarda mı?
İşte bütün bunlar ve benzerleri; "ve zekâtı veriniz" emrinden dallanıp, budaklanan fiillerdir. Genel delil, bunların hepsini kapsamına alır. Çünkü bu keyfiyetlere dair özel delil varid olmamıştır. Bütün üslûplar aynı şekilde, böyledir. Çünkü üslûp, kendisi hakkında genel ve asli bir delilin gelmiş olduğu bir fiilden dallanıp, budaklanan bir iştir. Bundan dolayı ayrıca üslûplar için de bir delil getirmeye ihtiyaç yoktur. Genel ve asli delili, üslûbun da delilidir.
İdari yapının kurulmasına, yani idareyi gerekli kılan her bir alanda raiyyenin işlerini idare edecek kimselerin tayin edilmesine gelince; bu asli bir uygulamadır, detay bir uygulama değildir. Bu nedenle bunun delile ihtiyacı vardır. Bunun delili ise Rasulullah (s.a.v)'in uygulamalarıdır. Allah'ın Rasulü hem yönetimi elinde bulunduruyor hem de idareyi yürütüyordu. Allah'ın Rasulü, tebliğ edici, uygulayıcı ve Müslümanları işlerini yerine getiren kimseydi. Onun tebliğ edici olduğu bilinen bir husustur.
Uygulayıcı olduğuna gelince: Gelen vahiyler ona, sadakayı (zekâtı) almasını emrediyordu. İşte bu, bir uygulamadır. Hırsızın elini kesmeyi, zina edeni recmetmeyi, iftirada bulunana celde vurmayı, yol kesip insan öldürenleri de öldürmeyi emrediyordu. Bunlar da bir emirin infazı ile ilgili hususlardır. Ayrıca Peygamber (s.a.v) kendi elleriyle putları yıkmıştı. Bu da bir tenfizdi. Onları yıkıp, ortadan kaldıracak kimseleri de göndermiştir ki, bu da bir tenfizdir. Öldürür ve esir alırdı. Bu da bir tenfizdir. İnsanlara adaletli olmayı emrediyor ve kendisi de adaleti uyguluyordu. Bütün türleriyle suç ve günah işleyenlerin cezalarını uyguluyordu. İnsanları, kendilerine getirmiş olduğu vahye bir bütün olarak uymaya mecbur tutuyordu. İşte bütün bunlar birer tenfizdir.
Raiyyenin işlerinin görülmesine gelence: Allah'ın Rasulü raiyyenin faydasına olacak işleri idare ediyor, bunları idare etmek için de katipler atıyordu. Medine'de insanların işlerini idare ettiği gibi, kendisiyle birlikte bu işleri idare edecek kişileri de tayin ediyordu. Mesela Ali b. Ebi Talib, bir antlaşma yaptığı taktirde antlaşmaları yazardı. Barış metinlerini o kaleme alırdı. İşte bu bir idaredir. Fakat bir hükmetme (yönetim) değildir. Muaykıb b. Ebu Fatıma Peygamber'in mührünü saklamakla görevliydi. Bu da bir idaredir, yönetim değildir. Buhari tarihinde Muhammed b. Beşar'ın dedesinden şunu rivayet eder: "Rasulullah (s.a.v)'in mührü üzerinde gümüş olan renkli bir demirden yapılmıştı ve benim elimdeydi. El-Muaykıb, Allah'ın Rasulü’nün mühründen sorumluydu." Muaykıb b. Ebu Fatıma aynı zamanda ganimetlerin yazıcısıydı, bu da bir idaredir, yönetim değildir. Huzeyfe b. El-Yemen Hicaz bölgesindeki hurma ağaçlarının ne kadar ürün vereceklerinin tahminlerini kaydediyordu. Bu da bir idaredir, yönetim değildir. Abdullah b. Erkam, kabileleri ve onlara ait suları yazıyordu.
İşte bütün bunlar Allah'ın Rasulü’nün, bizzat yönetim işini ifa ettiği gibi idareyi de ifa ettiğinin delilidir. Ancak Allah'ın Rasulü, ganimetleri yazmak, meyvelerin miktarını tahmin etmek gibi net ifadelerle tayin ettiği müdürlerin yerine getirmeleri gereken işleri de sınırlandırıyordu. Fakat Allah'ın Rasulü, bu işleri yerine getirmek üzere görevlendirdiği bu müdürlerin yapmaları gereken diğer detayları sınırlamıyor ve belirlemiyordu. Bu nedenle herhangi bir işi yerine getirmekle emrolunmuş kişi, bu işi en kolay yoldan gerçekleştirecek şekilde herhangi bir üslûbu seçebilir.