Hoşgeldiniz İslami Forum Sayfası

[kimkimdir]

[h=3]V. Bölüm:

ÇOCUKLUKTAN ERKEKLİĞE:
KRAL, SAVAŞÇI, BÜYÜCÜ, ÂŞIK


[h=4]Zorunluluk, Sorumluluk ve Çocuk[/h]
Bu yazımızın sâiki şu: Sevdiklerimiz, çevremizdeki, cemiyetimizdeki insanlar, acı çekiyor, ruhen ve fikren dağılıyor, benlikleri bir ihtiras ve heyecan kaosuyla cadı kazanı gibi kaynıyor, herbiri kendi yönüne çeken parça ilgi, bilgi, sevgi ve dürtüler; ruhî, fikrî, ailevî, meslekî, içtimaî vs. muvazeneleri altüst ediyor. Kısacası, insanlar "toparlanamıyor" ve mütemadiyen parçalara dağılıyor, savruluyor. Ve kendisi gibi, çevresini de ifsad ediyor. Acı ve fâcialar müştereken paylaşılıyor. Çocukluğumuzdan bu yana, belki hepimizin benzerlerini yaşadığı türden dağınıklar ve kaotik dalgalanmalar... Şayet “Yeni Nizâm” ve “Yeni İnsan” idealini yükseltiyorsanız, bu idealin nefsinizde ve fertlerde mayalanması gereğini farkediyorsanız, elbetteki “nizâm”ın ferdde ve cemiyette “zorunluluklar-prensipler” etrafında bir toplanma, toparlanma ve bütünleşme duygu ve yapısı gerektirdiğini de idrâk ediyorsunuz demektir. “Yeni İnsan” örneği hâlinde, kadın ve erkeği, “aslî” keyfiyetlerini kazanma ve sorumluluklarını yüklenmeye dâvetle, ideal önündeki kapasitenizce bunun yolunu gösterme gereğini de!..
Çocukların "sorumsuz-mesuliyetsiz"liğinden dem vurulur ya sık sık, hani hiçbir kural tanımadan keyfince oynamak ve dağılmak isteğinden, işte bugünkü neredeyse tüm kaotik duygu, düşünce ve davranışlara damgasını vuran hastalık ve yetersizlik de bu olsa gerek: Sorumsuzluk ve dağınıklık!.. Varlığın, varlığının, hayatın ve hayatının mânâ ve gayesini bilmeyiş, bütünleştiremeyiş, hayatında tatbik edemeyiş ve bilse de davranışlarında umursamayış, hatta kötüye kullanış... İdeali; "küllî" ve "değişmez" prensipler bütününü ifâde eden aslî hayat gayesini, "organik-nefsî-parçalı-değişken" ihtiyaç, çıkar, fayda ve dürtülerin emrine vererek bir yerde "insanlık"tan çıkış... Çocuk, kendi çağına yakışanı yapmasıyla belki hepimizden fazla insandır, lâkin yaşça büyüse de hep çocuk kalan ve çocukça davranan "sorumsuz"sa, artık başka sınıftan. Yaptığı, son haddiyle yakışıksız; kendi çocuklarından başlayarak başka "insan"ları da "insanca" var etme ve varoluşu onlarla paylaşma, rehber ve örnek olma sorumluluğunu yerine getiremeyişi sebebiyle de, son haddiyle suç!.. Doğrusunu isterseniz, büyüyemeyen bu koca çocuğun belki en büyük zararı da kendine; şimdi veya sonra, kat be kat çıkar zaten acısı!..
Sorumsuzun en başta tanımadığı en büyük suçuna gelince... Dünyada "alacaklı-evsahibi-sorumsuz" değil, "borçlu-kiracı-sorumlu" olarak bulunduğu ve "benim dediği ne varsa hepsini başkasına borçlu" olduğu için, hayatının tümünün bir "borç ödeyiş" vazifesine, faziletine ve bunun zevkine hasredilmesi gereğini idraksizlik ve umursamayıştır herhâlde bu suç.
Şahsın varlığı, "kendinden menkûl" değil; "Zorunlu Varlık"a, "Mutlak Varlık"a nisbet ve izafetle... Bilgisiyse, "Mutlak Fikir"e, "Küllî Ruh" ve "Küllî Mânâ"ya nisbet ve izafetle... Zorunlu`ya tâbîlik ve O`na daimî sorumluluk; O`nun vaz`ettiğine nisbetle herkes ve herşeye sorumluluk da bundan; herkes ve herşeyde O`nun "âyetleri"!.. Herkes ve herşeyde O`na dönük istikameti görüp "seçme", kalben "isteme" mükellefiyeti ki, "iman" da bu değil mi?.. Çokluktan birliğe sıçrama, kendini aşma marifeti... Me*âlen “Âlemin insan, insanın O`nu bilmek için yaradılışı” hikmeti... O ki, "Vâcibü`l Vücûd" olan;"Varlığı Zarurî-Zorunlu olan, Vücûdu mutlak var olan, yokluğu mümkün olmayan"...
Mütefekkir`in çerçevelediği tarzda sezilmek üzere bir "zorunluluk-vâciblik" ki, meâlen şöyle: "Hiçbir sebebin zorunlu kılmadığı ilk sebeb, hür sebeb Allah ki, sebeb mefhûmunu halkeden de O!"... O`nun iradesini hiçbir şarta bağlayamadığımız gibi, âlem üzerindeki hiçbir belirişten ayrı da tutamayız. Ve zorunluluğu zorunsuzluklardan ayrıca idrak, Zorunlu`yu seçme ve O`na bağlanma istidadı, bizdeki "hürriyet"e nişâne!.. "Ahlâkî zorunluluk" da "şartsız" bir itaat taleb eder etmesine ama, neticesine katlanmak üzere, dileyen itaat etmeyebilir; öyle değil mi?.. Diğer canlıların "mesuliyetsizliği-sorumsuzluğu", başka türlü seçmek ve davranmak iktidarından mahrum oluşlarından!.. Olacağını "kendi seçerek" oluşturan insan, seçimiyle ya "var"lığa ya "yok"luğa dönük; ya "zorunlu-geçip gitmez"e ya "fânî-geçip gider"e... Âleme dönük her "ahlâkî fiil"imizin de böyle bir "çift yönlü" vasfı var: Muhtevâsı fânî olanda "fânî olmayan" hakikati kalben taleb etmek, bunun duygusunu, "zorunluluk" ve "sorumluluk" duygusunu yaşamak!.. Hatalarımızı tashih edecekler için, aslı İBDA fikriyatında!.. İşte İBDA Mimarı’ndan, “Necip Fazıl’la Başbaşa”dan, bahsi vuzuha kavuşturucu bir ölçü:
“Dikkat et; kendi kendini izâh eder gibi kullandıkları, “Mutlak Hakikat” kutbuna bağlanması gerektiğini anlamadıkları “tabiat kanunu” ve “fizik kanunu”, “vazife-mükellefiyet” yüklemeyen “zorunlu” kanunlardır. Şayet insan davranışlarının hayvandaki içgüdü sınırından ayrı olarak şuur –yani seçme yapabilme özelliği- içinde bulunuşu ve “ahlâkî keyfiyet” belirtmesi gözönünde tutulursa, “kime ve neye göre?” sorularının cevabı, uyulması gereken “ahlâkî kanunları” gösterir. Uyulması gerekenden bahis, uyulmayabileceği mânâsını da kuşatır... Burada ortaya bir mesele çıkmaktadır: İnsanın da içinde bulunduğu kâinatta, kâinatı bütünüyle kuşatıcı kanunlar insana hükmünü hakim kılıcı mahiyette ise, insan davranışları hür değildir ki, bu, insanın şuurlu ve seçme yapabilen varlık oluşuna terstir... Öte yandan; insanın da içinde bulunduğu kâinatta, hareket, davranış ve hadiseler arasındaki ZORUNLU sebep-netice ilişkisi kabul edilmezse, “illiyet-sebeplilik” bağının olmadığı yerde bizzat sebep ve netice yoktur ki, “varlık, yok!” mânâsı çıkar... Öyleyse?.. Kâinatta her hareket, oluş ve davranış bir sebebe “bağlı” olduğuna ve her sebep bir netice belirttiğine göre, geriye gidişte varılacak “ilk sebep”, başka bir sebebin “zorunlu” kılmadığı “hür” bir sebeptir ki, sebep mefhumunu da halkeden Allah’tır... Hür sebep, kul plânında başkası olmadan başkası için olmanın zirve noktası olarak, mahlukun kendisinde tükendiği Allah Sevgilisinde tecelli ediyor...”
Kısaca formüle edebiliriz sanırız: "İman" ve İslâm"la mükelleflik "akıllı" olmakla, "küllî-zorunlu" olanı farkedebilici "temyiz" hassasına mâlikiyetle, böylece "yetişkin"liğe geçiş imkânına, "zorunluyu seçme" hürriyetine sahib olmakla başlar. Zira bu insan, "zorunlu"yu kalben ve fikren idrak iktidarında olduğu için, artık "sorumlu-mesul"dur; "borç ödeme"ye başlama vaktidir. Allah`ın kendisine kefîl olduğu ve kâinatın bir "anne" gibi bağrında büyüttüğü çocuksa, henüz "zorunlu"yu akletmek ve zıddını tenkid etmek iktidarında olmadığından, yetişkinlik çağına dek, yaptıklarından "sorumsuz-mesuliyetsiz" kalır.
Zorunluluğun bir mânâsı da, bir şeyin tâbî olduğu "küllî" kanun demek olması; olanın, bilinenin ve yapılanın "mânâsı" yahut "gayesi"; ilke, kategori, prensip, kâide, esas vs. derken, çoğu defa böyle bir "zorunluluk"tur kasdımız... "Mutlak Hükümler-Nasslar" bir yana, Zorunlu Varlık`a nisbetle "zorunsuzluk"lara, "imkân ve ihtimâllere açık" olsa da, "geçerlik ufku" olarak böyle sayısız tecrübî ve ideal mahiyette "kanun" tanır, bilir ve temin ederiz. "Mutlak Zorunluluk", değişmez, değiştirilemez, "hiçbir şarta bağlanamaz" ve başka türlü olamaz demektir bir anlamda; oysa yaşadığımız âlemin hususiyeti, her ân değişir ve değişebilir "eşyâ ve hâdiseler" zaman ve zemininde akışı. Öyleyse, realite zımnında "mutlak" değil, "izafî zorunluluklar-kanunlar"dan bahsedebiliriz en fazla. Ve tümünü "Mutlak Kanun"da fânî görürüz "ilk prensibe ircâ" yolunda...
Fakat realiteye ışık tutup yol gösteren, prensipleri sayısız insanın "tecrübe"sinde kavranılmış ve başlangıcında yahut nihâyetinde Mutlak Kanun`da, "Bir Kanun"da fânî olan bu beşerî cehdin "kazancı-verimi" kanunlara, varlığın bu mânâlandırmalarına, "nisbî-izafî" de olsa bu "zorunlu" kanunlara iltifat etmeyiş, iltifat etmeyeni ve çevresini çarpar en başta.
Yine de hatırlatalım ki, meselâ "zorunlu" addedilen "tabiat kanunları"nın bu vasfı dahi, "belli sayıdaki" tecrübenin bir noktada "aklen" kutublaşmasına dairdir ve onlarda bile "zorunsuzluk-hürriyet-başka türlü de olabilirlik" imkânı olarak, Emile Boutroux’un ifâdesiyle "Üstün Müdahaleci"nin "Mutlak Hür İrade"si her dâim tecellîdedir. Meâlen,"Dilediğini dilediğince eyleyen Allah!"... Ancak biz kullara düşen, "aslî" zorunluluklarla zıdlaşmadan ve onlara "ircâ" edip "muvazene" kurarak, bahsettiğimiz "nisbî" zorunluluklara, böylesi "tabiî ve içtimaî kanunlar"a, bu "vesile"lere tutunmak yine de!.. O`nun tecellîlerinden, iman ve "bağlı akıl-selim akıl"la, O`na yol bulmaya bakmak!.. İslâmî olanla İslâm dışı olanı; "Varlığın Birliği"ni tasdik ama zıdları "tenzih" idrakıyla birbirinden ayırdedebilmek ve "at gözlüğü" takmayı "takvâ" addetmemek...
İlgilisini, "zorunluluk" ve "zorunsuzluk" bahsinin kimi inceliklerini takib bakımından,Emile Boutroux`un "Zorunsuzluk Doktrini"ne istikametlendirebiliriz. (1) Mümkün hata ve eksiklerimizi orada tashih için...
Biz tekrardan, "nisbî-izafî" de olsa, realitede yolumuzu kaybetmememize "vesile" olan bu "zorunlu-küllî" kanunlara dönelim. Hani "yıldırım" gibi; yıldırımın hangi mevsim ve mevkî şartlarında yeryüzüne düştüğüne dair -zorunluluğu izafî de olsa- "kanun"ları umursamayıp, ailenizi yahut dostlarınızı yağmurdan korumak için onları bir ağacın altına götürürseniz, kendinize ve sevdiklerinize büyük geçmiş olsun!.. Bugün ferdleri, aileleri, toplumları ve insanlığı yakıp kavuran "kaotik yıldırım"ların, parçalanmanın ve yabancılaşmanın en mühim sebeblerinden belki en başta geleni de, işte, yazımızın mihrakını oluşturan şu nokta:
"Çocuk"ların, varlığın mânâsını "kendinde" bilip bütünleştiren bir "insan" olarak "yetiştirilemeyiş"i!.. Asıl tuhaf olan ise, "çocuk"ları yetiştirebilecek ne bir "yetişkin"in ne de bir "yetiştirici-bütünleştirici" FİKİR`in, aile ve toplumda hemen hiç varolmayışı!..
İstisnâlar kaideyi bozmaz ve bunun, bugün "dünya çapındaki" müstesnâ temsilcisi, artık tüm okuyucularımızın malûmu. Bağlısı ve tâlibi olduğumuz, bunun cehdinde olduğumuz ideal ve ideoloji...
Kimseye faydası dokunmaksızın, "meyve vermeksizin", kupkuru yaşatılmaz bir meyve ağacı; şayet böyleyse, çoğu kesilmek ve yakılmaktır sonu. Ağaç, dış şartlara belli bir bağımlılıktan dolayı meyve veremezse, bakımı yapılmaz ve yağmur almazsa, bundan sorumlu değildir şübhesiz. Fakat insan, eğer insansa, "dış şartlar" ne olursa olsun, "şartsız olarak" ruhundaki sonsuzluk tohumunu beslemeyi, filizlendirmeyi, dallandırmayı, çiçeklendirmeyi ve meyvelendirmeyi seçme, öğrenme ve öğretme "hürriyet"ine sahib değil mi? "İman" istidadını kim sökebilir kalbinden?.. "Seçme" şansı varsa, zorunluluğun şuuruna varmak gibi bir "hürriyet"i ve demek ki "sorumluluğu" da var. Şuurlanmak ve ayakları üzerinde doğrulmak için, kendini tanımak ve "şahsiyet" olmak için, ebeveyninin ve çevresinin "dış desteğine" ihtiyaç duyan çocuk gibi mâzur görülmek ve yaptığı çocukluklara gözyumulmasını beklemek hakkı yok onun! Kendisi büyümeyen, çocuğunu nasıl büyütebilir ayrıca?..
[/h]

 

[kimkimdir]

[h=4]Erkek Kelime ve Keyfiyetine Doğru[/h]
Söz deyince, çoğumuz, şu bildiğimiz sesli veya yazılı konuşma ve ifâdeyi anlarız. Ancak söz, sadece insanın söylediği değil, insana söylenen, ona hitab eden, onun muhatab olduğudur da aynı zamanda. Ve bu muhatab oluş, iç ve dış tüm "uyaran"ların, gözümüz açık yahut kapalıyken gördüğümüz rüyaların, bizimle bir "konuşma", bize bir "hitab" olduğu mânâsına da sirâyet eder. Diyebiliriz ki, bu "uyaranlar", âlemdeki tüm belirişler, idrakımıza yönelen realite, sanki "insan"a dönük bir "hitab"ın harf ve sesleri mesâbesindedir. Âlemdeki herşey ve herkes, hepsi bizimle konuşur ve bir kitabın sayfaları gibi, kalb ve kafa gözümüzün önüne serilir sanki. Ve âlem dediğimiz de, O`nun âyetleri, kelimeleri değil mi?..
"Kelâm", Arabça "taayyün, beliriş" demek ve insan da bir "beliriş", o da bir "söz"!.. Tüm hayatımız bir söz olduğu gibi, tüm seçimlerimizle kendi "sözümüz-belirişimiz"i de ifâde ve ikmâl ederiz. "Herşeyden önce kelâm vardı" hikmetinden bir hisse hâlinde, dünyaya gelirken birlikte getirdiğimiz, içimizde mânâsını taşıdığımız bir "söz", bir "hikmet", bir "keyfiyet" var ki, şuurlu hayatımızda onu gereğince "ifâde" ve "hakkı teslim" edip edememek, bize kalmış! Kendini gereğince "ifâde" edip edememe, bir iman ve imtihan sahasıdır artık. "Sözünün eri" ve "hakikatin esiri" olup olamama, fânî olandan içindeki sonsuz mânâya, ferdîden küllîye sıçrayıp sıçrayamama, nefsî dağınıklıklardan sıyrılıp ahlâkî zorunluluklarda toparlanıp toparlanamama, sorumsuz mirasyedilikten çıkıp artık "ibdâcı-üretici-aktif" olup olamama, şahsın "sorumluluğu-mesuliyeti"dir artık!
"Sizi târif eden bir şey olsun!" der sürekli, Mütefekkir! Bizi "târif" edecek, "müessir-eser koyucu" oluşumuzu delillendirecek, aksiyonlarımızın "kutublaştığı" bir "söz" olmak, "ad"ımızın bu olması!.. Eski Türk geleneklerini hatırlarsınız; erkek, ancak bir "eser"le, kendisinin müessir olduğu orijinal bir "aksiyon"la ve o "iş"e delâlet eden bir "ad"la adlandırılırdı ki, bu gerçekleşinceye kadar, "isimsiz-târifsiz", neredeyse "yok" gibi bir şeydi onun varlık değeri. "Târif" mefhûmuysa, ebeveynimizin bize taktığı "isim"ler gibi bir "işâret" demek değildir. "Tekir" ve "Karabaş" da bir isim ona kalırsa. Oysa, "küllî" değer taşıyan bir mânâya nisbet, ircâ ve delâlettir "târif". Fânî olan "parça"dan, "küllî-ideal" olana köprü kurmak demektir. Fânî nefsini aşmak demektir!.. "Târif" ettiğimiz "insan"sa şayet!..
İşte "erkek" sözünü kendimize "ad" kılmak, bu erkeklik "imkân"ını, "keyfiyet"ini eserlerimizde "gerçek"leştirir olduğumuzda bir "varlık değeri" kazanır; ve o ân gelinceye dek, sanki "isimsiz", sanki "târifsiz", potansiyeli öyle olsa da "kendisi erkek olamamış" bir mâhiyet belirtir nefsimiz.
Erkek "dehâ"sının vasfı, "müeessir-aktif" olmak, "aşkın" bir hâkimiyet seviyesinden dünyayı "görmek", statükoyu aşarak "biçimlendirmek", "nefsi için" değil "kendi için" aksiyonda bulunarak "zâtıyla hareketli" olmak, "dış motifler" yerine "iç zorunluluklar"dan yola çıkmak ve "başkası için-görülmek için" iş yapmamaktır diyebiliriz.
Kadınsa, daha çok "dehâ"yı takdir etmesi, "zorunluluklar"ın dünyaya yayılıp döşenmesi, fikrin dünyaya basan ayağını temin etmesi gibi, fikrin muhafızı ve beşiği olarak "biçimlendirilen" ve "görülmek-takdir edilmek isteyen" bir yön belirtir birkaç çizgiyle.
Yine kadının "hissî" olması da, hem insanı doğuran, besleyen, büyüten ve koruyan bir "anne" hem de fikrin müşahhas tatbikatının "muhafızı-koruyucusu" olarak; iradesinin müşahhaslara, dünyaya, "organik" varlığa ve ruhun dünyada ferdîleştiği "nefs" kutbuna dönük bir "misyon" yüklenmesinden belki de. Misyonu itibâriyle "kadın"a yakışan ve çoğu daha önde giden duygululuk, dünyayı ve nefsi aşıp iradesini "mücerredler", "fikirler", "küllîler", "zorunluluklar", "ibdâlar", "icadlar" ve "inşâlar" katındaki karargâhına mıhlayarak dünyayı "görmesi" gereken erkeğe pek yakıştırılmaz.
Erkeğe yakışan, tam bir duygusuzluk veya heyecansızlık mıdır peki? Asla!.. Ona yakışan, “dış motif” veya “organik sevk”ler münasebetiyle heyecanlanmak yerine, daha doğru bir ifâdeyle, faaliyetlerini tamamen bunlara inhisar ettirmek yerine, “kendinde” dendiği nevîden belki de, ruhunu bütünleşmeye ve çevresini bütünleştirmeye yönelten “derûnî” duygu, heyecan, korku ve coşkular yaşamaktır sanırız. “Hayretsiz” ve “duygusuz” bir kalb, ancak “ölü” bir kalbe delâlet eder herhâlde!.. Sadece erkeğin değil, kadın-erkek her insanın yaşaması gereken “sıkıntı”yı, Mütefekkir’den takib edelim, yine “Necip Fazıl’la Başbaşa”dan:
“İnsan ihtiyaçlarının temelinde varolmak arzusu yatar; ve sıkıntının temelinde de bu var olmak arzusu var... Sıkıntı esastır: Genç, kendi varoluşunun hakikatini İslâm’da bulduğu için müslüman oluyor. Yani, “müslüman oldum, tamam sıkıntım bitti” diye bir şey yok; varoluş çilesini aslında çekmek var...”
Devam edersek; erkeğin dünyaya ve kadına hâkimiyeti, erkek cinsinin "hikmeti kendinden menkûl" ve mânâsız "nefsî" üstünlüğüne değil, erkeklik keyfiyetinde tecellî eden "zorunluluklar"ın, nefsler üstü "ideal prensipler"in üstünlüğüne işaret olsa gerektir. Erkeğin nefsi de bu "hakikate", bu "zorunluluğa" esir olmak durumundadır zaten. Nefsini, dünyayı ve kadını, "ahlâkî zorunluluklar" ve "mücerred fikirler" katına yükselerek aşamamış bir erkeğin belirttiği "nefsî" esaret, "başkası için-görülmek için" iş yapması, kadına "keyfî-mânâsız" üstünlük taslaması veya "keyfî-mânâsız" köleliği ne acı ve ne tuhaf!.. Stefan Zweig`ın kaleminden, Dostoyevski`de "erkek" keyfiyeti:
"Dostoyevski`nin trajedileri, öteki trajedilerin bittiği yerde başlar; onun için sevgi, cinslerin ölçülü bir şekilde birbiriyle uzlaşması, ne hayatın zaferidir, ne de anlamı. Bir kaderin anlamının ve büyüklüğünün bir kadının kalbini kazanmaktan ibaret olmadığı, bütün dünya ile ve tanrılarla savaşmayı gerektirdiği Eski Çağ geleneğini yeniden canlandırmıştır o. Dostoyevski`nin erkek kahramanı, bakışlarını bir kadına doğru çevirmek için değil, başı dik bir şekilde Rabbine doğru gitmek için ayağa kalkar gibidir." (2)
Maalesef bugün, belki en mazohist erkeklik (!), kadına tapınırken; en sadist erkeklikse (!), kadını küçümserken yaşatılıyor. Bu, güya "erkek", "nefsi için" yaşama fasid dairesinden bir türlü kurtulamıyor ve kadına yaklaşımı da, ona sırt dönüşü de, neredeyse tamamen "hayvanca"!.. Ne kendi "insanlık" keyfiyetinden haberdar, ne de muhatabının!.. Uğruna yaşadığı ve kadına aşılayacağı bir "ideali-fikri" olmadığından, aşılamanın yalnızca fizikî tarafı belirliyor cins hususiyetini. Hayvan da diyemeyeceğimizden, "hayvandan aşağı" cinsiyetini.
Erkek ve kadın da, herşeyden önce, "fıtrî istidad" dediğimiz bir mânâ beşiği olarak, insan müşterekliğinde iki ayrı "beliriş"in, "hikmet"in, "söz"ün ifâdecisi olma mesuliyetiyle geliyorlar dünyaya. Kadın nefsi ve erkek nefsi hâlinde, kendi nefs muhasebe ve murakabelerini yapma istidad ve sorumluluğuyla... Kuvveden fiile, istidaddan kabiliyete, imkândan gerçeğe sıçramak ve orada tecellî etmek borcunda bir "söz" olan; "tesir edici eser" hikmetinden bir payla, kendi sözünü kendi söyleme borcunu yüklenen "insan" rolüyle...
"Küllî Mânâ", Eflatun`un "İdeler Âlemi" belki, hepimizin içinde bir yerde; lâkin, "ideal"in içinde bulunduğumuz "real" hususiyetlerde, zaman ve mekânda, kadınlık ve erkeklikte "ferdîleşme"sinden hareketle, tekrar "ideal"e sıçrayabilen "sözcü-ifâdeci" nerede; kendini ve âlemi, erkekliğini ve kadınlığını böyle "doğru" okuyabilen nerede?.. Kısaca, "kendini bilen" nerede?.. Nefsimize ve çevremize baktığımızda, galiba en fazla söyleyebileceğimiz şu kadarcık: Çok az yerde!.. "Kendini bilmez"lerse, her yerde!..
Sadece erkek ve kadın olmaktan ibaret değildir "doğarken birlikte getirdiğimiz" imkân. Dış şartlardan bağımsızmışçasına ama onlar vesilesiyle "beliren", şahsiyetimizde kutublaşan, içten içe mayalanan, ferdiyetimizde hususîleşen birtakım başka istidadlarımız, potansiyellerimiz, huylarımız, mizacî karakteristiklerimiz de vardır besbelli. Nasibimize düşen "kelâm-hikmet" sanki... Yaradılış "hikmet"ine uygun bir ömür sürmek, kendisine bahşedilen istidadın borcunu o imkânı gerçekleştirip verimlendirerek ödemek ve "eserlerinin toplamı" güzel bir "söz" olmak; erkek veya kadın, şu veya bu mizaçtaki her insana düşen!... İstidadın azameti, kişiye mirasyedi hesabı bir övünme vesilesi olmaktan çok, ödeyeceği borcun azametinden ve tarlanın büyüklüğünce istihsal edilecek mahsûlün gerektirdiği emekten kaygı vesilesi olsa gerektir.
Evet, demek ki, gayretle kazandıklarımız yanında, meccânen, doğuştan kazandıklarımız da var; imtihan nasibimiz. Bir başka eserinde Stefan Zweig`in bu seferTolstoy`u anlattığı satırlar, bir yönüyle böyle doğuştan bir istidada temas ediyor sanki:
«Geçirdiği "değişme", fikirlerini, görüşlerini, sözlerini değiştirmiştir, ama tabiatının en derin katlarında herhangi bir değişiklik olmamıştır ("Doğarken birlikte getirdiğin yasaya uymak zorundasın, ondan hiçbir zaman kurtulamazsın" diyor Goethe)...» (3)
O hâlde, artık, realitede "mânâsı sökülemeyen" ve duygu, düşünce ve davranışlarda "doğru ifâde edilemeyen" erkekliğe, erkeklik "keyfiyet"ine, kuvveden fiile pek çıkartılamayan "erkeklik" potansiyellerine temas edebiliriz. Yeri geldi madem; bu yazıyı yazmamıza vesile olan ve bundan sonra mütemâdiyen yararlanacağımız kitabı zikredelim hemen:
C.G. Jung ekolünden, "derinlik psikolojisi" adını verdikleri sahada araştırmalar yapanRobert Moore ve Douglas Gillette adlı iki Amerikalı psikoloğun "Kral, Savaşçı, Büyücü, Âşık / Olgun Erkeklik Arketipleri Yeniden Keşfediliyor" adlı eseri... Bize, “Daha önce okumuş, daha doğrusu anlamış olsaydık, bugün herşey bambaşka olurdu herhâlde!” dedirten eser!..
Bu eserdeki ana tez, tabiî ki Jung terminolojisindeki anlamıyla "arketip" (ilk örnek-ilk model-kendisine dayanılarak bir eser meydana getirilen temel model) olarak adlandırılan olgun, yetişkin erkeklik "potansiyel"lerinin, "imkân" ve "istidad"larının, çağımızda yeterince açığa çıkartılamayışı, meydanı hâlâ çocukluk "arketip"lerini aşamamış yaşı büyük "erkek çocuk"ların ve "çocukça formasyon"larının kapladığı tesbiti... Ve bu çerçevede, "erkek çocuk" ve "olgun erkek" arketiplerinin neler olduğu, çocukluktan yetişkinliğe geçemeyişin tezahürleri ve bundan çıkış yolları... Bu minvâlde, mitolojik, tarihî, aktüel tecrübe ve misâller... Kral, savaşçı, büyücü, âşık gibi "arketip-temel model"lerin muvazeneli biçimde tezahür etmediği durumlardaki "ifrad" ve "tefrid" yönlü "gölge" kutubların da ayrıca gösterilmesi...
Biraz önce "kelâm" ve "istidad" bahsinde eksik gedik ifâde etmeye çalıştıklarımızla "arketip" mefhûmunun irtibatlandırılabilmesi bakımından, Eflatun`da "İdeler Âlemi" ve "arketip-ilk örnek" içiçeliğini, belki aynîliğini, kelimelerdeki ortak delâleti not edelim:
"Eflatun felsefesinde arketip kelimesi idea`lar için kullanılır. İdea`lar eşyanın ölümsüz örnekleridir; maddî değildir, değişmez ve mükemmeldir. Nesneler bunlara uyar ve idea`ların birer kaba kopyasıdır." (4)
Psikoloji sahasında uzman olmayışımıza rağmen, burada okuduklarımızda, dar da olsa kendi hayat tecrübemizde ve diğer okuduğumuz eserlerde doğrulanmış pek çok nokta gördük. Yine bu eserde ifâde edilen hükümleri, "izafî-nisbî-tecrübî" doğrular olarak, ehlinin birçok farklı noktadan aslına ircâ edebileceği değerli veriler ve tezler tarzında değerlendirdik. Yukarıda verdiğimiz "yıldırım" misâlindeki gibi, önümüzdeki kitabda söylenenlerin umursanmadığı çoğu durumda, insanların nasıl "çarpıldığını" takdir ettik; kimbilir, belki de bu ateşin bazen bizi de yaktığını. Zaten göreceğiniz üzere, bu kitabdan hareketle anlatacaklarımız, aslında size hiç de yabancı gelmeyecek bir çelişkinin, bir çatışmanın muhtelif tezahürlerinin ifâdecisi:
Ruh ve nefs, egoistlik ve ahlâkîlik, haz ve fazilet, çıkarcılık ve çıkar gözetmezlik, fânîlik ve sonsuzluk, parçalanmışlık ve küllîde toparlanmışlık, şehvet ve vicdan, keyfîlik ve sorumluluk, faydacılık ve idealistlik, vasıta-değer ve ideal-değer, aynı çizgide uzayıp gidebilecek zıdların savaşı, bunlardan birinin ferdlerde kutublaşması...

 

[kimkimdir]

[h=4]Büyümeyen, Büyütemeyen, Toparlanamayan Erkek[/h]
Hayat tecrübesi dediğimiz şey, bir anlamda, herkesi ve herşeyi "yerine ve çağına göre" değerlendirmeyi öğrenmekle bir sayılabilir. Fakat pratikte çoğumuz, çocuktan yetişkin gibi, yetişkinden çocuk gibi, kadından erkek gibi, erkekten kadın gibi, sanatçıdan savaşçı gibi, savaşçıdan sanatçı gibi, câhilden âlim veya âlimden câhil gibi davranmasını beklemişizdir birçok kez. Tabiî kendimizi de sağlıklı değerlendiremeyişimize işarettir bu. Kendimizi bilmiyoruz ki, "kendimizde toplu" âlemi bilelim; varlığı, varlığımızda mânâlandırabilelim. Temelde böyle bir tavır, herşey ve herkesi kendi "varlık prensibi"ne ircâ ve ona nisbetle takdiri bilemeyişimize hamledilebilir. Hayata ve hayattakilere dair "bütün" bir bakış açısı ve tenkid ölçülerine mâlik olamadığımızın, sezgi ve düşüncelerimizdeki dağınıklığın bir ifâdesi... Ruhen ve fikren "toparlanamayış"ın delili... Kemmiyetlerde savrulup, "keyfiyetçi" olamayışın tezahürü... Üstad`ın ifâdesiyle "keyfiyetçilik", meâlen, herşeyi "kendi oluş cevherine ircâ" değil mi?..
Elimizdeki kitabın belki en güzel tarafı da, çocukluğu, gençliği ve yetişkinliği, erkekliğin tekâmül safhalarını, ayrı çağ ve keyfiyet hususiyetleri tarzında değerlendirişi. Hepsini aynı "kategori"ye sokup tekdüzeleştirmeyişi ve birbirinin varlık prensiplerini diğerine taşımayışı... Yetişkinliğe giden her çağı da, takdir edilmesi ama zaman içinde geçilmesi gereken bir süreç olarak değerlendirmesi... Ve neticede, hakiki tekâmül ve yetişkinliği, meselâ bir "erkek" için, insan ötesi, küllî, ideal, çıkarların fevkinde bir gayenin "hizmetçiliği"nde, böyle bir "aşkın" idealde "toparlanış"ta ve çocukça egoistliğin, sınırlarını bilmez kibrin "sembolik ölüm"ünde görmesi...
André Maurois, "Duygular ve Âdetler" adlı eserinde, "hayat tecrübesi" bâbında şöyle söylüyor:
«Çocukların hayata ilk atıldıkları zamanlarda karşılaştıkları zorlukları gören ana baba, o yaşta kendi yaptıkları hatâları hatırlarlar ve bunlardan sevdikleri yavrularını korumak için onlara kendi tecrübelerini aşılamak gibi sâf bir harekete başvururlar. Bu tehlikeli bir teşebbüstür. Çünkü tecrübe aşılanamaz. Her insanın her çağı yaşayarak geçmesi, "fikirlerin ve çağların" beraber tekâmül etmesi gerektir. Öyle faziletler vardır ki vücudun ihtiyarlığına bağlıdır; hiçbir söz, hiçbir öğüt onları bir gence öğretemez. (...)
Tecrübenin bir değeri varsa, o da bir acı mukabilinde elde edilmiş olmasındandır. Bu acı tarafından vücuda kakılmış olan tecrübe, vücutla birlikte fikri de istediği kalıba sokmuştur. Devlet adamını realist yapan şey uykusuz geceler ve gerçekle yaptığı mücadelelerdir; bu uykusuz gecelerini ve mücadelelerini, dünyayı zahmetsizce başka kalıba sokmak isteyen genç bir idealiste aşılaması ondan nasıl beklenir? Olgun yaş, gençliğe sevginin kaçıcı bir şey olduğunu nasıl kabul ettirir? (...) Bize mânâ, hâtıra ve misalle dolu gibi gelen öğütlerimiz çocuklarımız için nazarî ve sıkıcı olur. Biz fizyolojik bakımdan mümkün olmayan bir şeyi, meselâ yirmi yaşındaki bir kızı akıllı uslu ihtiyar bir kadına çevirmek isteriz.» (5)
Halbuki, çocukların yetiştirilmesinde en esaslı unsur, karşısında "örnek" biçimde davranan ve hakikaten "yetişkin" olan bir insanın, çocuğu çocukluktan kurtarmaya "ayna" olabilmesidir. Boş yere kitabları yardıma çağırırız, eğer kendimiz bir "örnek", bir "yetişkin" olamamışsak!.. Mütefekkir, şöyle altını çiziyor bu inceliğin:
"Çocukların yalnız emir ve nasihata değil, daha çok örneğe ve esere ihtiyacı vardır." (6)
İşte sözünü ettiğimiz psikologlarca yazılmış eserde de bu durum, olanca çıplaklığı ve tüm medeniyete yayılmış menfî neticeleriyle ele alınıyor ve deniyor ki; bugün Batı toplumlarının en başta gelen krizlerinden biri, "yetişkin" bir erkeğin, keyfiyetine uygun davranan bir "baba"nın bulunmayışı ve giderek yokoluşudur. İster sadist isterse mazohist olsun, "zayıf" karakterli bir "baba" yahut "erkek" tipi, hem çocukların kendi kimliklerini sağlıklı biçimde bulmalarını, hem de toplumda olgun, üretici ve birbiriyle doğru münasebetler kuran insanların varlığını sabote ediyor. İnsan ötesi bir idealin temsilcisi oluş değil, saldırgan veya âciz "ego"istlik hükmünü icrâ ediyor. Feministlerin haksız yere erkek cinsine atfettikleri "âciz, tacizkâr, saldırgan, çevresinin verimliliğini kıskanıp sabote eden" tip, aslında henüz büyüyememiş bir "erkek çocuk" psikolojisidir yahut kısmen de erkekliğin gölgede kalmış, vahşi yönlerinin ifâdesidir.
Ve "ataerkillik" diye aşağılandığı sanılan da, hakiki olgun "erkek" potansiyeli, yetişkin "erkek" arketipi değildir. Çünkü, "ataerkil-koca çocuk", sadece kadınlara değil, kendi çocuklarına ve çevresindeki diğer hemcinslerine de saldırgan ve kıskançtır; o, olgunlaşmamış bir seviyeye saplanıp kalmış "bodur erkeklik"tir.
Bu "erkek çocuk psikolojisi", pasiflik ve zayıflık, şahsî hayatında müessir ve ibdâcı olamama, başkalarının (erkek veya kadın) hayatını ve üreticiliğini zenginleştirememe, onların varoluşlarının tekâmülünü teşvik etme yerine boğmaya yeltenme, daha üst bir şuur ve kimliğe sıçramayı beceremeyip, tüm duygu, düşünce ve davranışlarını bu "küllî" idealde "toparlayamayıp" sürekli "farklı" ve "egoistçe" hedeflere dağılma, organizmasına ve egosuna yönelik dış tesirlerin yolaçtığı aşırı heyecanı yenememe, soğukkanlı olamama, fikrî hâkimiyetle bu kaotik duygulanmaları dışlaştırıp aşamama şeklinde kendini karakterize eder. Gerisini kitabdan takib edelim dilerseniz:
«Bazı erkeklerin "kendilerini toparlayamadıklarını" duyarız sık sık. Burada kastedilen, sözkonusu kişinin kendine ait bütünleştirici derin yapıları yaşayamamasıdır. Bu erkek parçalanmıştır; kişiliğinin çeşitli kısımları birbirinden kopmuş ve birbirinden bağımsız -sıklıkla kaotik- hayatlara yol açmıştır. "Kendini toparlayamayan" erkek, büyük ihtimalle, erkekliğin derin yapılarının yolunu açan ritüel eriştirme imkânına sahip olamamış bir erkektir. Ve bu erkek küçük bir çocuk olarak kalır. Bunu özellikle istediği için değil, hiç kimse ona bu çocuk enerjisini erkek enerjisine dönüştürmeyi göstermediği için. Hiç kimse onu erkeksi potansiyellerin olduğu dünyanın doğrudan ve iyileştirici hayatlarına yönlendirmemiştir.» (7)
Bu iktibasta dikkatinizi dikkatinizi çekmiştir belki: "Ritüel eriştirme"... Ritüel; âyin, "çoğunlukla mukaddes bir anlama sahib, belirli hareketlerin tekrarından oluşan merasim"...
Dün ve bugün birçok medeniyette karşılaşılan ve "çocuk erkek"ten "yetişkin erkek"e ruhî sıçramayı temin eden, bu hissî ve zihnî kopuşu sağlayan "ritüel eriştirme"nin en önemli üç yönüyse şöyle görünüyor:
Merasim büyüğü: Bilge bir yaşlı erkek yahut kadın... Eriştirme süreci boyunca hadiseyi yönlendirip, eriştirilen çocuğu karşı tarafa güçlü ve tam olarak gönderir. Çocuğun içinde gizli potansiyelleri derinden harekete geçiren, "ayna" gibi ona ondakini gösteren, çocuğun iradesini kendi iradesine tâbî kılıp çocuksu "ego"dan kurtaran "tam" insan...
Mukaddes mekân: Çocuğu dış dünyanın tesirinden koruyan, "nefsî-organik-egoist-dünyevî" yönünü harekete geçirdiği için bilhassa kadınlardan tecrid edilmiş hususî mekân ki, eriştirme bitinceye kadar çocuk buradan çıkamaz. "Nefsî-organik" sınırlarını ve âcizliğini anlayıp gururdan, "ego"nun belirleyiciliğinden kurtulması ve "sınırsız-sonsuz-küllî" gayelere ruhunda yol açabilmesi için, burada dayanılmaz hissî tecrübelere ve hatta işkencelere tâbî tutulur erkek çocuk. Erkek geleneğine ve toplum ahlâkının ideal değerlerine boyun eğmeyi öğrenir çocuk. Tevazûu öğrenir ki, bu, iki noktayı derinden farkediştir: Sınırlarını bilmek ve ihtiyaç duyduğu yardımı başkasından edinebilmek!..
Ego`nun ölümü: Herhangi bir erkekte, "erkek psikolojisi"nin var olabilmesi için, bir ölümün gerçekleşmesi gerekir. Sembolik, psikolojik veya mânevî ölüm... Erkek çocuğun "ego"su ölmelidir. Eski varoluş, davranış, düşünüş biçimlerinin, yeni erkek doğmadan önce "ölmesi" gerekmektedir. Belki ölen "ego" değildir ama, onun bağlandığı ve beslendiği "enerji merkezi" değişmiştir. Kalb ameliyatındaki gibi, sanki "nefsi için" atan kalb bir ân için durdurulup çıkartılmıştır da, yerine konulduğunda artık "küllî bir ideal için" atması sağlanmıştır.
Tüm bu süreçte belki en dikkate şâyan husus, çocuğun "organik-egoist-parçalara dağılmış" ruhî yapısının "küllî" bir ideal veya toplum gayesi, ahlâkî düsturlar çerçevesinde "toparlanması"nı temin olarak beliriyor. "Nefsi için" ve onun dürtüleri peşinde yaşamaktan kurtarılıyor çocuk, gayesizlikten çıkarılıyor ve "ideal için" yaşama aksiyonu başlıyor!.. Pasif, pasif-agresif olmaktan öteye geçirilip, "kendi için" ama hep kendini aşarak, aktif, ibdâcı, üretici, sorumlu, yardımsever, faziletli, soğukkanlı ve gerektiğinde sert bir savaşçı olmasının yolu açılıyor.
Öbür türlü, nefsanîliğin başıboş bırakıldığı demde hep bir dağınıklık; her dış tesirin peşinden gidiş; âlemdeki herkesi hasmı veya rakibi görüş; duygu ve düşüncelerinde tam bir kaos ve dağınıklık; keyfince dağıldığından çoğu zaman tam bir sorumsuzluk; insiyakî olup “hakiki” bir temeli olmayan aşk ve nefretler; bastırılamayan bir heyecan, korku ve güvensizlik veya bunu telâfi edici bir mekanizma olarak sebebsiz saldırganlıkların ardına saklanış; veya tam tersine “duygusuz”, “meselesiz”, “ıstırabsız” ölü bir hassasiyet(sizlik); "ego"sunun dar ilgi çerçevesinden yükseğe çıkıp "bütün" bir görüşe sahib olamadığından herkes ve herşeyi yalan yanlış mânâlandırma vb. hayata hâkim olmakta...
Böylesi bir ruhî, fikrî ve iradî dağınıklığın, parçalanmanın, kaotik yapılanmanın önüne geçip "toparlanma"nın nerede olacağını gösteriyor Mütefekkir; belli ki, denetleyici, dizginleyici, sorumluluk yükleyici ve ahlâkî zorunluluk vaz`edici, ama bir o kadar da "hürriyet" sevinci ve mevzuuna ihtirasla bağlılık bahşeden "fikir"de:
"Boş bırakılmış topraklar, gübreli ve bereketli iseler, yüzbin çeşit otlarla dolar. Yararlı olabilmeleri için onlara kazma vuruyor, işe yarar tohumlar ekiyoruz. Kadınlar kendi başlarına kalınca biçimsiz birtakım et parçaları çıkarırlar; sağlam ve tabiî bir beden için, bir tohum almaları gerekiyor. Ruhlar da böyledir; onları bir fikirle uğraştırıp dizginlerini tutmazsanız, uçsuz bucaksız bir hayal dünyasında, başıboş, öteye beriye dolaşıp dururlar. Böyle bir aylaklık içinde ruhların kurmadığı hayal, düşmediği kuruntu, bulmadığı gariplik kalmaz; bir amaca bağlanmayan ruh, yolunu kaybeder; çünkü, her yerde olmak, hiçbir yerde olmamaktır." (8)

 

[kimkimdir]

[h=4]Erkek, Kadın ve Fikir[/h]
Fikir, ayaklanmış ve zabtedilemez heyecanlarımızın, duygularımızın, çalkantı ve dağınıklıklarımızın, nefsimizi istilâ etmiş ve çoğu nefsânîlikten doğan bu kaos muhtevâsının dizginleyicisi ve bu duygu yangınının söndürücüsü... Nefsimizin bu kaosunu, "üst-küllî" bir bütünlüğe sıçrayarak ve bağlanacağı zorunlulukla irtibatlandırarak "aşıcı" ve "aşırtıcı"... Fâni nefsine veya diğer parça fânîlere dönük nefsî temâyüllerle, ihtiraslarla, rabtolunmuşluklarla ruhunu "esir" ve "rehin" etmiş olan, yokluğun ve sınırlılığın tuzağına acıyla kelepçelenmiş olan biçarelerin kurtarıcı meleği...
"Bizi bilgili olmaya zorlayan" ve bizde muvazenelendirilmeyi dayatan, mutlaka bir zorunluluğa nisbet edilebilirse çözülüp aşılabilen, maddî-mânevî bütünlüğümüzü tehditeden "iç ve dış uyaranlar"... İşte “fikir”, bu çalkalanan duygu, düşünce ve davranış muhtevâsına verdiğimiz "biçim"dir ki, bu kaosun bir muvazenede objektifleştirilmesine, dışlaştırılmasına, aid olduğu zorunluluğa nisbet edilmesine dairdir. Nefsimizin şerrinden bizi kurtaran itfaiye teşkilâtıdır sanki. Bir acıyı, korkuyu, saplantıyı, dehşeti ve benzeri teessür hâllerini konuşarak veya yazarak "ifâde edince-biçimlendirince", fikirleştirince, bunlardan belki tamamen belki kısmen sıyrıldığımızı, dayanma gücümüzün yenilenip dinçleştiğini kim inkâr edebilir? Fikir, bir deyişle, dağılan bütünlüğümüzün "toparlanması" demektir. Hep yeniden "zorunlu"yu seçme ve "varoluş" muvazenesini kazanma, bize yokluğu dayatıp muvazenemizi bozan zamanı yüzümüzü hep yeniden varlığa ve sonsuza dönerek aşma demektir, diyebiliriz.
Sözün burasında, fikre ve fikir işçiliğine tâlib herkesin dikkat etmesi gereken bir sorumsuzluk ve dağınıklık tehlikesini hatırlatmak gerekir sanırız. L. Dugas, "Edebiyat ve Sanatta Sıkılganlar" adlı eserinde şöyle dile getiriyor bunu:
"Nerede kalacağını bilmeyen zekâ, her şeyi aynı zamanda öğrenmek ister, emeklerini dağıtır, kabiliyetlerini harcar ve kendisini metafiziğe ve ahlâka doğru götüren gerçek istidadından ayrılır. Yalnız bir konudan öbür konuya geçmekle, bir kitaptan başka bir kitaba atlamakla, her şey üzerinde sathî bir bilgi edinmekle kalmaz, kendi seviyesinden de aşağı düşer." (9)
Ve fikir aynı zamanda, içimizde dönüp duran ve kovdukça daha şiddetli hücum eden, bizi ikiliğe, kendimizle, inandıklarımızla çelişkiye düşüren, yıllar boyu muvazenelendiremediğimiz "saplantı"larımızı "içtimaîleştirir-yapıştıkları kalb zarımızdan dışarı atar-objektifleştirip tesirsizleştirir", hiç olmazsa ve daha doğrusu, eşit şartlarda mücadele edebileceğimiz bir meydana savuşturur onları. Nereden saldıracağı belli olmayan, bu yarı şeffaf ama korkunç hayâlet, "biçim" ve "hacim" kazanır, hamle yaptığımızda yenilebileceği "zaaf" noktalarını ve "anatomi"sini sergiler bize. Bu iç düşmanların, "ahlâkî zorunluluklar"a nereden zincirlenebileceğini, sâdık bir köpek gibi nasıl tasmalanıp kulübesine bağlanabileceğini öğretir fikir.
Diğerleri bir yana, bir erkeği belki ömür boyu uğraştıran, ruhunda muvazenelendirip hâlledemediğinde ona diğer erkeklik keyfiyetlerinin yolunu da kapayan, varsa açılmış yolu sabote eden öncelikli bir "mesele-muammâ", herhâlde "kadın"dır. Ki, bir erkeğin niçin toparlanamadığına verilebilecek muhtemel ilk birkaç cevabtan biri de, erkekte aslî mânâsı oturmamış ve onun hayat enerjilerini savuran bu muammâdır besbelli. Kendimizi ve çevremizi "safça" ne kadar kandırırsak kandıralım, dilimizden neler dökülürse dökülsün, tecrübe çoğu başka bir şeyi, "kadın" muamma ve ihtirasını gösterecektir bize. Aksiyonu ve eseri için dünyaya tutunmak zorunda olan erkeğin, hem "aynası", hem de dünyaya yerleştiği, yürüdüğü, verimlendirdiği ve dinlendiği "zemin" olan "kadın" (Malûm, hayat, gayesine ilerlemek ve güç bulmak için hep "iki" ritimle akar bizde; H. Ziya Ülken’in tesbitiyle "çalışma-gerilme" ve "dinlenme-gevşeme" ritimleri... İnsanın yaradılış misyon ve aksiyonu da, kadın-erkek, ferd-toplum gibi ritimleri, bir vechesiyle, bu yüzden gerektirmiştir belki. Birbirine yaslanmak zorunluluğunu... Ve herşey, "insan-çocuk" için!), mutlaka "âdil" bir hükme kavuşturulması gerekendir erkek için. Kadını ister "obje-şey" isterse "ilâhe" yerine koyun, oturmamış bir bakış ve hüküm, sizin de oturmamışlığınıza delil olacaktır. İBDA Mimarı, İslâm kaynaklarından Batı’nın aparıp da sonra yine bize sunma hevesine kapıldığı bir hikmeti, Hegel`in yarım bıraktığını, hakikatine ircâ ediyor:
"Ruhun, kendini dünyada yeniden bulma mecburiyeti vardır; dünya ruhla uyum içine girmek zorunda... Hazret-i Adem`in kaburga kemiğinden yaratılan ve O`nun bizzat nefsine meylini temsil eden Havva gibi, Ademoğlunun dünyada aramak zorunda olduğu akıl, kendi aklıdır, aklının hakikatidir... Ve herkesin aklı kendine!.." (10)
Bir problemi çözmeye başlamanın ilk adımı, en başta "çözmemiz gereken" bir mesele karşısında olduğumuzun samimiyetle idrakı değil midir? Öyleyse, kendisine itiraf etse de etmese de, belki hemen her erkeğin yaşadığı bu iç kaosu tesbitle başlayalım işe; ve bu hamlenin bile bizi ne kadar hürleştirdiğini farkedelim. Çünkü düşünmeye, fikretmeye, biçimlendirmeye başladık hayâleti!.. André Maurois`ten:
«Diyorduk ki bâzı acıları ve bâzı hatıraları sindirmek için onları söylemek, "sosyal hayata sokmak" gerektir. Birçok erkek ve kadınlarda şehvetleriyle vicdanları arasında çekişme vardır. Bilirler ki filân arzuyu "sosyal nizama göre" duymamaları gerekmektedir; fakat buna rağmen duyarlar. İnsanlar medeniyet ve cemiyet yoliyle, korkunç tabiî duygu ve kuvvetleri alt etmişlerdir; fakat böylece zincire vurulmuş olan bu canavarlar kafesleri içinde yine homurdanır ve hareketleriyle bizi mahvederler. Bizler âdeta Doktor Moreau`nun talebesi gibiyiz: Kanunu dilimizden düşürmeyiz, fakat ona uymamak arzusiyle yanarız. (...)
Romancı da, bâzı okurlar için, onları benliklerinden dışarı çıkararak iyi edenmeçhul bir dost olur. Bir erkek veya kadın kendisinin bir canavar olduğuna inanmıştır. Mücrim ve insanlara yakışmıyan hisler duymanın verdiği acı düşünceler içinde hüküm sürmektedir. Bir gün, ansızın, güzel bir kitabı okurken kendine benzer varlıklar keşfeder. Bu onu hem temin, hem teskin eder; artık yalnız değildir. Duyguları "cemiyetleşmiş", çünkü bir başkası da aynı hisleri duymuştur. Tolstoy ve Stendhal`in kahramanlarının birçok gençlere güç engelleri aşmakta faydaları dokunmuştur.» (11)
Tabiî, “günah çıkartma”yı idealize etmediğimizi uyararak, kısaca bir “işaret taşı” koyalım: Kadın; erkeğin tekâmülü, erişmesi ve eriştirilmesi bahsinde "anahtar" bir eşiktir; ama, çıkılacak merdivenlerin "sonuncusu" değildir. (12)

 

[kimkimdir]

[h=4]Aslı ve Sahtesiyle Kalb Ameliyatı[/h]
"Ritüel eriştirme" zımnında söylediklerimizle İslâmî tatbikatta yaşanagelmiş olanların, meselâ tekke ve medrese geleneğindeki seçkin ve mütekâmil terbiye sahnelerinin mukayesesini ehline tevdî ediyoruz. "Nefs" terbiyesindeki tekâmül basamaklarının, "kâmil" bir rehber tasarrufuyla tek tek aşılması... Batı, çözümün aranacağı istikameti sezmekte; ama daha ilk birkaç adım sonrasında pes etmektedir sanki. İslâm dışı tatbikatların çocuk eriştirmeleri de, belki biri himmet eder diye cami avlusuna çocuk terketmeye benzemekte!.. Doğrusu, bu sahibsizlerin "nefs-ego"sunu farklı bir maskeyle tebârüz ettirme yönünden, şeytan pek başarılı himmet etmekte!.. Çocukların bu sahibsizliğine bakınca, varoluşçuların, kişinin dünyada "tek başına bırakılmış","terkedilmiş" olduğuna dair tesbitlerine hak veresi geliyor insanın.
Kitabda, bir de "sahte eriştirme" mekanizmalarından bahsediliyor ki, hapisanelerdeki, asker ocaklarındaki, çetelerdeki, hücre evlerdeki "sahte" merasim veya "şahsiyetsizleştirme" tatbikatları bunlar... "Nefs-ego"yu öldürmek veya dizginlemek yerine, onu "başka bir kılıkta", belki sadist belki mazohist kisveyle "yeniden" hortlatmak; yani çocuğu yahut koca çocuğu yetişkinliğe bir türlü "eriştirememek"...
Yalnız şu husus bilhassa vurgulanıyor ki, mesele erkekteki çocuğu öldürmek değildir, ama onu, çocukluğun erkeksi güçlerini "aşkınlaştırmak"tır, idealin emrine vermektir. Bugün, birçok terapistin, psikoloğun, psikiyatristin, psikanalistin ve "eriştirme" erbâbı olarak kendilerini takdim edenlerin yaptığı ilk şeyin de, genellikle, erkeklerdeki bu hayat kaynağını, bu ışıltılı ve kabına sığmayan müessir enerjiyi doğru değerlendirememek, hemen "ego" diye yaftalayıp imhâya yönelmek ve istidadları "vasat-ortalama-gri" bir sahaya mahkûm etmek olduğu tenkid ediliyor eserde. Ve asıl imha edilmesi veya doğru yöne kanalize edilmesi gerekenin, "başkasına saldırgan" veya "âciz" egoist tutum, bu muvazenesiz ve sahte güç veya güçsüzlük gösterileri olduğu işaret ediliyor. Çocuktaki bu enerjinin, aslında "devâsâ" bir dehânın, istidadın sesi olduğu ama, erişkinliğe doğru, aid olduğu "merkez"le, "Küllî Ruh"la, "Kollektif Şuurdışı" enerjisiyle yeniden doğru bir irtibatı kurulamazsa, ortaya, bu enerjisini "fânî-sınırlı" nefsiyle aynîleştirebilecek "sapkın-egoist" koca çocukların çıkacağı ısrarla anlatılıyor.
Aşağıda, hem "çocukluk" hem de "yetişkinlik-olgunluk" arketipleriyle erkeği anlamaya; anlaşılır olması bakımından biraz da şemalaştırmaya çalışacağız, kitaba sâdık kalarak. Bundan sonraki bölümler, eserin muhtelif sayfalarından, neredeyse aynen alınmış iktibaslar ve özetlemelerden oluşacak. Hemen hiç "yorum" yapmayacağız; sadece kitabın dilini kolaylaştırıcı bir redaksiyon yapacağız yer yer. İktibas edeceğimiz bölümler, her zaman için "tamamen" katıldığımız doğru veya eksiksiz kanaatler olmayabilir. Bazılarına belki hiç katılmıyor da olabiliriz. Yine de, umûmiyetle tutarlı tesbitlere, kitabdaki tezin daha rahat anlaşılabilmesi için aynen yer vereceğiz. Bir açıdan, "kitab tanıtımı" da addedebilirsiniz müteakib kısımları... Yeter ki, öz düşüncemizi doğrulayıcı ve zenginleştirici, kendi idealimizi anlamayı daha da kolaylaştırıcı, teorik ve pratik dağınıklığımızı "toparlamaya" yardımcı fikrî ve ahlâkî ibret dersleri çıkarabilelim bunlardan. Yoksa bizim için rûhiyat, psikoloji, ahlâk, insanlık, erkeklik, nefsin hakikati vs. bu eserde şemalaştırılandan ibaret değil!.. Tam tersine, belki bazen son derece sathî, şablonlaştırıp donuklaştırıcı, yer yer saptırıcı ve basitleştirici izâhlar bunlar. Fakat, "ibret" almamıza, kendimize "pay" çıkarmamıza mânî değil aslâ!.. "İzâfî-nisbî" kanun, izâh ve tasvirler, "tamamını" olmasa da, hakikatin belli yönlerini aydınlatır çünkü!..
"Dehâ", "Küllî Ruh", "Kollektif Şuurdışı" tarzında yaklaşılabilecek "küllî merkez"e, uygun bir bağlantıyla yönelmiş muvazeneli, bütünlüklü, yetkin "çocukluk" arketipleri burada şöyle sıralanıyor:
"Mukaddes Çocuk", "Kahraman", "Erken Büyümüş Çocuk", "Ödipal Çocuk"...
Akabinde, sözkonusu "çocukluk" arketiplerinin "yetişkinlik"teki muvazeneli karşılıkları, aşkınlaşmış "üst" basamakları olarak da şu "olgun erkeklik" arketipleri sıralanıyor:
"Kral", "Savaşçı", "Büyücü", "Âşık"...
Ki, bu dört "erkeklik biçimi", Benedetto Croce`un, insan faaliyetlerini dört "temel faaliyet biçimi"ne (13) ayırmasını hatırlattı bize; kabaca özetlersek:
Sezgi, Bedâhet, İman; kâinata ve hâdiselerine, "tek"lere dönük ilk teorik "idrak"... Beş duyu yoluyla algılarımız da bu çeşittendir ama, "sezgi" daha geniş şümûllü bir mefhumdur; parçada bütünü, varlığın "bir"liğini sezerek idrak gibi ... Müşâhede... «Ruhun "nasıl" tavrı»...
Mantıkî Düşünme; teklerin, hâdiselerin bilgisinden hareketle, ruhun "küllî zorunluluklar"ın teorik bilgisine varıp içeride aklen "toparlanması" tarzında, "kavramlaştırıcı-kanunlaştırıcı" idrak... Önceki basamağın üzerinde yükselir. "Önce müşâhede, sonra muhakeme"... «Aklın "niçin" tavrı»...
İradî Faaliyetin Ekonomik-Faydalı Biçimi; iradî faaliyetin muhtevâ olarak dışa açılması, kâinatı ve hâdiselerini, "tek"leri hedeflemesi, "istemesi" tarzında pratik... "Vasıta-değer"ler alanı bir bakıma... “Ahlâkî” olanın üzerinde tecelli ettiği “faydalı” yön... Önceki basamaklar üzerinde yükselir. "Bilinen"i arar ve "ister" ya insan!..
İradî Faaliyetin Ahlâkî Biçimi; tek tek hedeflediği muhtevâ dışarıda da olsa, iradî faaliyetin dış bir motifle ve kuru bir faydacılıkla, nefsânî bir sevkle değil de, "ahlâkî zorunluluk" duygusuyla gerçekleştirilmesi ve bu duygunun dayandığı "küllî zorunluluklar"ın tâyini tarzında yeniden içte "toparlanma" pratiği... "İdeal-değer" olarak, “ekonomik-faydalı” faaliyetin bâtınıdır diyebiliriz buna; yapanın kasdına nisbetle tabiî. "Vasıta-değer" rolü yükler o, "ekonomik-faydalı" muhtevâya!.. İç ve dış cebhesiyle "hukuk"un bütünlüğe kavuştuğu kat!.. Önceki basamaklar üzerinde yükselir ve tesiri hepsini kuşatır. “İdeal”; teorik ve pratik tüm faaliyetlerimizin içine sinmiş olarak, hepsinde tecellî eder. Gören de, düşünen de, isteyen de "benliğimiz" neticede; tüm melekelerimiz içiçe!.. "İdeal"e uygun veya zıd da olsa, benliğimizden hareketle "duygu, düşünce ve iradî faaliyet" olarak üç yöne açılan faaliyetlerimizin hepsi, ideale nisbetle "değer" ve "mânâ" kazanır. İdeal, pratiğimizi değerlendirip istikametlendiren "kalbimiz" ve onun teorik faaliyet zemini olarak ideoloji, "aklımız-zihnimiz-beynimiz" mesâbesindedir diyebiliriz. Tüm sonluların sonsuza izâfetle varoluşu gibi; ideal, içimizdeki sonsuzluğa dönük yöndür ve tüm faaliyetlerin "ruhî çaba"ya nisbet edilmesine dairdir, diyebiliriz. Ruh, kalb, ideal, sonsuz derken; faaliyetlerimizin, kelimelerimizin ve kavramlarımızın toplandığı ve dağıldığı "merkez"e işaret ederiz, demek mümkün... Croce’un ifâdesiyle insan, “teorik faaliyetleriyle kâinata yaklaşır, onu anlayıp kavrar; pratik faaliyetleri ile de onu değiştirir!”...
Tedaî bu ya:
"Kral" erkek, sanki, "Pratik-İradî Faaliyetin Ahlâkî Biçimi"nin kutublaştığı tecelligâh...
"Savaşçı" erkek, sanki, "Pratik-İradî Faaliyetin Ekonomik-Faydalı Biçimi"nin kutublaştığı tecelligâh...
"Büyücü" erkek, sanki, "Teorik Faaliyetin Mantıkî Biçimi"nin kutublaştığı tecelligâh...
"Âşık" erkek, sanki, "Teorik Faaliyetin Estetik-Sezgi Biçimi"nin kutublaştığı tecelligâh...
Gerçi hepsi içiçe ve temelde "bir" aksiyonun, "ruhî çaba"nın yönleri hâlinde... "Var olma", "var kalma" ve "zamanı aşma" gayesinin tezâhürleri hâlinde... Tümü, tek bir erkekte, belki farklı derecelerde, tecellî eder, edebilir, etmesi de gerekir.
Sözün burasında, âciz ve eksik izâh gayretimizi bir tarafa bırakıp, bir İslâm büyüğünün bahsimize ışık tutan tesbitine dikkat kesilelim. Şebüsterî Hazretleri “Gülşeni Râz” adlı eserinde şöyle buyuruyor:
“Güzel ve iyi huyların aslı olan huylar adalet, sonra hikmet, iffet ve yiğitliktir.
Hakîm oluş, işte güçte ve sözde doğru olmaktan ibarettir. Bu dört huyla huylanan kişinin
Canı da hikmeti duymuş, bilmiştir, gönlü de. Bir şeyin, ne üstüne düşüp uzun uzun düşünür; ne aldırış etmeyip boşlar.
Şehvetini namuslulukla örter.. şehvete fazla düşkün oluş da şehvetten kesilme gibi kendisinden uzaklaşır.
Yiğit olur, alçaklanmadan da arıdır, ululanmadan da.. kendisinde korku da yoktur, kızgınlık da.
Yolu, yordamı adalet oldu mu zulmü yoktur, huyu güzelleşir.
Bütün iyi huyları ortadır.. bir huyda ne ileri gider, ne geri kalır.
Her şeyde ortayı gözetme dosdoğru sırata benzer.. iki tarafı da sanki cehennemin ta dibi.”
Şu ân için söylediklerimiz ve söyleyeceklerimizin tümü, tashihe açıktır ve bugünkü bakışımız çerçeve ve kapasitesincedir. Yeter ki, içinde sadra şifâ veya şifâya yardımcı unsurlar bulunsun. İcadcısı olmasa da, hiç olmazsa, nakledicisi olsun!..
Tüm bu "muvazeneli-bütünlüklü" arketiplerin herbiri için de, bu muvazeneye ulaşamamış ve ifrad-tefrid yönlerinde "sapmış" iki "muvazenesizlik" tesbit ve târif edilmeye çalışılıyor sözü edilen kitabta.. Meselâ, "Mukaddes Çocuk" için: "Minik Tiran" (aktif sapma-ifrad) ve "Âciz Prens" (pasif sapma-tefrid)... "Kral" için de: "Tiran" ve "Âciz"...
Netice olarak şu söylenmek isteniyor eserde:
Ne zannettiğin kadar güçlüsün; haddini bil!.. Ne zannettiğin kadar âcizsin; potansiyelini bil!..
Şimdi, "ayna korkusu"nu aşmanın veya "yalancı olmayan" aynalara yavaş yavaş alışmaya başlamanın da vakti geldi bizim için. Ki bu aynada, yer yer kendi nefsimizin çehresini de seyrediyoruz. Fakat, mesele, şu ân "ne olduğumuz"dan öte, "ne olmak istediğimiz"... Mütefekkir`e kulak verelim sözün burasında:
"Allah, kimseye kemâli tam olarak vermemiştir"...
Öyleyse bize düşen, eksiklerimizi olabildiğince ikmâl etmeye bakmak, sınırlarımızı iyice farkettiğimiz noktada başka dostlarımıza veya başka insanlara ihtiyacımızı şuurlaştırmak, evsahibi değil kiracı olduğumuz şuuruyla sorumluluk idrakını kuşanmak, haddimizi bilmeyi de öğrenip, idealimizin düşmanları dışında, insanoğlunun yanında vakûr ama "kul gibi oturup, kul gibi kalkmak"...
Fakat aynı zamanda, "O`nun halifesi" olma şuuruna liyâkat kesbetme yolunda, tüm potansiyellerimizi harekete geçirmeyi hedefleyen müthiş bir ihtiras ve aşkla çalışmak, aramak, araştırmak, bulmak, yaygınlaştırmak, paylaşmak, insanların hakkını zâyi etmeden sınırlarımızı zorlamak, nefse yük yüklemeyi ve onu buna alıştırmayı ihmâl etmemek; kısaca, dünyaya hâkim olmak, idealimizi insanlığa ve dünyaya hâkim kılmak!..


Kaynaklar:

1) Prof.Dr. Süleyman Hayri Bolay, Emile Boutroux`da Zorunsuzluk Doktrini, MEB Yay., 2 Basım, İstanbul 1999
2) Stefan Zweig, Üç Büyük Usta, (Terc: Dr. Ayda Yörükân), İş Bankası Yay., 6 Basım, Ankara 2000, s. 219
3) Stefan Zweig, Kendi Hayatının Şiirini Yazanlar, (Terc: Dr. Ayda Yörükân), İş Bankası Yay., 6 Basım, Ankara 2000, s. 321
4) Meydan Larousse, c. 2, s. 108
5) André Maurois, Duygular ve Âdetler, (Terc: Vahdi Hatay), Remzi Kitabevi, 2 Baskı, İstanbul 1960, s. 68-69
6) SM, Marifetname -Süzgeç ve Şekil-, İBDA Yay., İstanbul 1986, s. 234
7) Robert Moore - Douglas Gillette, Kral Savaşçı Büyücü Âşık -Olgun Erkeklik Arketipleri Yeniden Keşfediliyor-, (Terc: Fatma Zengin), Sistem Yayıncılık, İstanbul 1995, s. 2
8) SM, a.g.e. s. 244
9) L. Dugas, Edebiyat ve Sanatta Sıkılganlar, (Terc: Fehmi Baldaş), Remzi Kitabevi, İstanbul 1973, s. 49
10) SM, İBDA Diyalektiği -Kurtuluş Yolu-, İBDA Yay., 3 Basım, İstanbul 1995, s. 167
11) André Maurois, a.g.e. s. 102-103
12) Gülçin Şenel’in aşk, aile ve toplum bakımından “kadın” ve “kadının rolü” hakkında yazdığı makaleler aydınlatıcıdır.
13) Benedetto Croce, İfade Bilimi ve Genel Linguistik Olarak ESTETİK, (Terc: İsmail Tunalı), Remzi Kitabevi, 2 Basım, İstanbul 1983