Büyük İslâm âlimi Şakik-i Belhi hazretleri uzun yıllar okuttuğu talebesi Hatim-i Es'ama sordu:
- Kaç senedir benden ilim tahsil ediyorsun?
- Otuzüç senedir.
- Neler istifâde ettin?
- Sekiz şey istifade ettim.
- Ben ömrümü sizin yolunuzda, sizlerin tâlim ve terbiyenizde harcadım. Sen ise sadece sekiz şey istifade ettiğini söylüyorsun!
- Evet Hocam, doğrusunu isterseniz sekiz şey istifâde ettim.
- Nedir bu sekiz şey?
- Birincisi; halka baktım, herkes kendine bir arkadaş, bir dost seçmiş. Herkesin dostu, kabre kadar arkadaş oluyor. Definden sonra çekip geliyor. Düşündüm, ben öyle bir dost bulmalıyım ki, devamlı arkadaşım olsun, kabirde de beni yalnız bırakmasın. Böyle bir arkadaş ise ancak sâlih amel olurdu. Ben de onu seçtim.
- Güzel seçmişsin. Diğerlerini de söyler misin?
- İkincisi; halka baktım, çoğu nefsinin hevâsına esir olmuş. Halbuki Kur'ân-ı kerîmde, nefsini hevâ ve hevesten alıkoyan kimsenin yerinin Cennet olduğu bildirilmekdir. Kur'ân-ı kerîmin hak olduğunu bildiğim için nefsi emmareye muhalefet ettim. Ona esir olmadım, onunla mücadele edip Hakkın emrine boyun eğmek mecburiyetinde bıraktım. Nefsim kötülük işleyemez hâle geldi.
- Allah seni mübarek etsin! Üçüncüsünü de söyle!
- Üçüncüsü; halka baktım, dünyanın faydasız meşgalesi içinde boğulmuş, didinip duruyorlar. Bir şey kazandık zannederek onunla seviniyorlar. Halbuki Kur'ân-ı kerîmde, insanların kazandıkları ne kadar çok olursa olsun tükeneceği, fakat Allahın katındakilerin ise baki olduğu bildirilmektedir. Senelerdir kazandıklarımın tükenmemesi için, âhıret azığı olarak hep baki kalmak üzere Allahü teâlâya emânet ettim. Yani dîne hizmet eden müesseselere ve diğer hayır hasenata verdim.
- Çok güzel etmişsin, dördüncüyü de söyle!
- Dördüncüsü; halka baktım, kimisi şerefi, akrabasının çokluğunda görüyor, kimisi kibirlenmekle şeref sahibi olacağını zannediyor, kimisi sülâlesi ile iftihar ediyor. Halbuki Kur'ân-ı kerîmde en şereflilerin takva sahipleri olduğu bildirilmektedir. Yani bütün haramlardan kaçarak Allahın emrine uymaktır. (Takva sahibi kimse, Allahın emirlerine uyduğu için günah işlemez. Devletin kanunlarına uyduğu için suç işlemez. Vatanını, milletini, bayrağını sever. Herkese iyilik eder. Kimseye zararı dokunmaz. Din ve fen bilgilerini öğrenerek insanlığın sâadeti için çakşır.) Ben de takva sahibi olmayı seçtim.
- Çok güzel yapmışsın. Beşinciyi de söyle!...
- Beşincisi; halka baktım, bazısı mal ve makam sevgisi yüzünden birbirine haset ve buğzediyorlar. Halbuki Kur'ân-ı kerîmde taksimatın ezelde yapıldığını ve bunu kimsenin değiştirmeye gücünün yetmiyeceğini bildiğim için hiç kimseye haset etmedim. Hak teâlânın taksimatına razı oldum. Kimseye buğzetmeden helâlinden kazanmağa çalıştım.
- Ne iyi yapmışsın ve ne iyi söylüyorsun. Altıncısını da söyle!
- Altıncısı; halka baktım, bazıları nefsâni garaz ve şeytani vesveseler yüzünden birbirine düşmanlık ediyor. Halbuki Allahü teâlâ, (Şeytan sizin düşmanınızdır) buyuruyor. Şeytanı kendime düşman bildim. Onun hilesine aldanmamağa çalıştım. Allahın emrine uyarak doğru yolda yürümeğe gayret ettim.
- Güzel etmişsin, ey Hatim! Yedinciyi de söyle!
- Yedincisi; halka baktım. Bazısı dünyevi ihtiyaçlarını kazanmak için nefsine esir düşerek haram ve şüpheli şeylerden kaçamıyorlar. Allahın benim de rızkımı tekeffül ettiğini bildim. Bu bakımdan harama el uzatmadım. Rızkımın helâl yoldan gelmesine çalıştım. Yaratılış gayeme uygun olarak kulluk vazifeme devam ettim.
- Güzel etmişsin, Sekizinciyi de söyle ey Hatim!.
- Sekizincisi; halka baktım. Kimi malına mülküne, kimi mesleğine, kimi san'atına, kimi bileğine güveniyor. Kimi diplomasına, kimi oğluna-kızına, kimi kendine bırakılan mirasa güveniyor. Hasılı herkesin güvendiği bir şey vardır. Halbuki Kur'ân-ı kerîmde, tam bir tevekül ile Allaha güvenip dayanan kimseye Rabbimizin kâfi geleceği bildirilmektedir. Sebeplere sarılarak tam bir tevekkül ile Allaha itimat edip O'na güvendim. O bana kâfi gelir. O ne güzel bir vekildir.
- En güzelini yapmışsın ey Hatim! Allahü teâlâ seni muvaffak etsin. Hakikaten dört kitapta mevcut olan ilim ve marifetin bu sekiz temel üzerinde bulunduğunu gördüm. Bu sekiz usûl ile amel eden kimse dünya ve âhıret sâadetini kazanmış olur. Allahü Teâlâ seni mübarek kılsın, ey Hatim!
- Kaç senedir benden ilim tahsil ediyorsun?
- Otuzüç senedir.
- Neler istifâde ettin?
- Sekiz şey istifade ettim.
- Ben ömrümü sizin yolunuzda, sizlerin tâlim ve terbiyenizde harcadım. Sen ise sadece sekiz şey istifade ettiğini söylüyorsun!
- Evet Hocam, doğrusunu isterseniz sekiz şey istifâde ettim.
- Nedir bu sekiz şey?
- Birincisi; halka baktım, herkes kendine bir arkadaş, bir dost seçmiş. Herkesin dostu, kabre kadar arkadaş oluyor. Definden sonra çekip geliyor. Düşündüm, ben öyle bir dost bulmalıyım ki, devamlı arkadaşım olsun, kabirde de beni yalnız bırakmasın. Böyle bir arkadaş ise ancak sâlih amel olurdu. Ben de onu seçtim.
- Güzel seçmişsin. Diğerlerini de söyler misin?
- İkincisi; halka baktım, çoğu nefsinin hevâsına esir olmuş. Halbuki Kur'ân-ı kerîmde, nefsini hevâ ve hevesten alıkoyan kimsenin yerinin Cennet olduğu bildirilmekdir. Kur'ân-ı kerîmin hak olduğunu bildiğim için nefsi emmareye muhalefet ettim. Ona esir olmadım, onunla mücadele edip Hakkın emrine boyun eğmek mecburiyetinde bıraktım. Nefsim kötülük işleyemez hâle geldi.
- Allah seni mübarek etsin! Üçüncüsünü de söyle!
- Üçüncüsü; halka baktım, dünyanın faydasız meşgalesi içinde boğulmuş, didinip duruyorlar. Bir şey kazandık zannederek onunla seviniyorlar. Halbuki Kur'ân-ı kerîmde, insanların kazandıkları ne kadar çok olursa olsun tükeneceği, fakat Allahın katındakilerin ise baki olduğu bildirilmektedir. Senelerdir kazandıklarımın tükenmemesi için, âhıret azığı olarak hep baki kalmak üzere Allahü teâlâya emânet ettim. Yani dîne hizmet eden müesseselere ve diğer hayır hasenata verdim.
- Çok güzel etmişsin, dördüncüyü de söyle!
- Dördüncüsü; halka baktım, kimisi şerefi, akrabasının çokluğunda görüyor, kimisi kibirlenmekle şeref sahibi olacağını zannediyor, kimisi sülâlesi ile iftihar ediyor. Halbuki Kur'ân-ı kerîmde en şereflilerin takva sahipleri olduğu bildirilmektedir. Yani bütün haramlardan kaçarak Allahın emrine uymaktır. (Takva sahibi kimse, Allahın emirlerine uyduğu için günah işlemez. Devletin kanunlarına uyduğu için suç işlemez. Vatanını, milletini, bayrağını sever. Herkese iyilik eder. Kimseye zararı dokunmaz. Din ve fen bilgilerini öğrenerek insanlığın sâadeti için çakşır.) Ben de takva sahibi olmayı seçtim.
- Çok güzel yapmışsın. Beşinciyi de söyle!...
- Beşincisi; halka baktım, bazısı mal ve makam sevgisi yüzünden birbirine haset ve buğzediyorlar. Halbuki Kur'ân-ı kerîmde taksimatın ezelde yapıldığını ve bunu kimsenin değiştirmeye gücünün yetmiyeceğini bildiğim için hiç kimseye haset etmedim. Hak teâlânın taksimatına razı oldum. Kimseye buğzetmeden helâlinden kazanmağa çalıştım.
- Ne iyi yapmışsın ve ne iyi söylüyorsun. Altıncısını da söyle!
- Altıncısı; halka baktım, bazıları nefsâni garaz ve şeytani vesveseler yüzünden birbirine düşmanlık ediyor. Halbuki Allahü teâlâ, (Şeytan sizin düşmanınızdır) buyuruyor. Şeytanı kendime düşman bildim. Onun hilesine aldanmamağa çalıştım. Allahın emrine uyarak doğru yolda yürümeğe gayret ettim.
- Güzel etmişsin, ey Hatim! Yedinciyi de söyle!
- Yedincisi; halka baktım. Bazısı dünyevi ihtiyaçlarını kazanmak için nefsine esir düşerek haram ve şüpheli şeylerden kaçamıyorlar. Allahın benim de rızkımı tekeffül ettiğini bildim. Bu bakımdan harama el uzatmadım. Rızkımın helâl yoldan gelmesine çalıştım. Yaratılış gayeme uygun olarak kulluk vazifeme devam ettim.
- Güzel etmişsin, Sekizinciyi de söyle ey Hatim!.
- Sekizincisi; halka baktım. Kimi malına mülküne, kimi mesleğine, kimi san'atına, kimi bileğine güveniyor. Kimi diplomasına, kimi oğluna-kızına, kimi kendine bırakılan mirasa güveniyor. Hasılı herkesin güvendiği bir şey vardır. Halbuki Kur'ân-ı kerîmde, tam bir tevekül ile Allaha güvenip dayanan kimseye Rabbimizin kâfi geleceği bildirilmektedir. Sebeplere sarılarak tam bir tevekkül ile Allaha itimat edip O'na güvendim. O bana kâfi gelir. O ne güzel bir vekildir.
- En güzelini yapmışsın ey Hatim! Allahü teâlâ seni muvaffak etsin. Hakikaten dört kitapta mevcut olan ilim ve marifetin bu sekiz temel üzerinde bulunduğunu gördüm. Bu sekiz usûl ile amel eden kimse dünya ve âhıret sâadetini kazanmış olur. Allahü Teâlâ seni mübarek kılsın, ey Hatim!
