Dünyanın hızı fazla veya eksik olsaydı?
Şu kâinat öyle bir saraydır ki, o sarayda mütemadiyen tahrip ve tamir içinde çalkalanan bir şehir var.
Ve o şehirde her vakit harp ve hicret içinde kaynayan bir memleket var.
Ve o memlekette her zaman mevt ve hayat içinde yuvarlanan bir âlem var.
Halbuki, o sarayda, o şehirde, o memlekette, o âlemde o derece hayretengiz bir muvazene, bir mizan, bir tevzin hükmediyor;
Bilbedâhe ispat eder ki, bu hadsiz mevcudatta olan hadsiz tahavvülât ve vâridat ve masarif, herbir anda umum kâinatı görür, nazar-ı teftişinden geçirir birtek Zâtın mizanıyla ölçülür, tartılır.
Yoksa, balıklardan bir balık, bin yumurtacıkla ve nebâtattan haşhaş gibi bir çiçek, yirmi bin tohumla ve sel gibi akan unsurların, inkılâpların hücumuyla, şiddetle muvazeneyi bozmaya çalışan ve istilâ etmek isteyen esbab başıboş olsalardı veyahut maksatsız, serseri tesadüf ve mizansız, kör kuvvete ve şuursuz, zulmetli tabiata havale edilseydi, o muvazene-i eşya ve muvazene-i kâinat öyle bozulacaktı ki, bir senede, belki bir günde hercümerc olurdu.
Yani, deniz karma karışık şeylerle dolacaktı, taaffün edecekti.
Hava gazât-ı muzırra ile zehirlenecekti.
Zemin ise bir mezbele, bir mezbaha, bir bataklığa dönecekti.
Dünya boğulacaktı.
İşte,
cesed-i hayvânînin hüceyrâtından
ve kandaki küreyvât-ı hamrâ ve beyzâdan
ve zerrâtın tahavvülâtından
ve cihazat-ı bedeniyenin tenasübünden tut,
tâ denizlerin vâridat ve masarifine,
tâ zemin altındaki çeşmelerin gelir ve sarfiyatlarına,
tâ hayvânat ve nebâtâtın tevellüdat ve vefiyatlarına,
tâ güz ve baharın tahribat ve tamiratlarına,
tâ unsurların ve yıldızların hidemat ve harekâtlarına,
tâ mevt ve hayatın, ziya ve zulmetin ve hararet ve burudetin değişmelerine ve döğüşmelerine ve çarpışmalarına kadar, o derece hassas bir mizanla ve o kadar ince bir ölçüyle tanzim edilir ve tartılır ki, akl-ı beşer hiçbir yerde hakikî olarak hiçbir israf, hiçbir abes görmediği gibi, hikmet-i insaniye dahi herşeyde en mükemmel bir intizam, en güzel bir mevzuniyet görüyor ve gösteriyor.
Belki, hikmet-i insaniye, o intizam ve mevzuniyetin bir tezahürüdür, bir tercümanıdır.
İşte, gel, Güneş ile muhtelif on iki seyyarenin muvazenelerine bak.
Acaba bu muvazene, güneş gibi, Adl ve Kadîr olan Zât-ı Zülcelâli göstermiyor mu? Ve bilhassa, seyyarattan olan gemimiz, yani küre-i arz, bir senede yirmi dört bin senelik bir dairede gezer, seyahat eder.
Ve o harika sür'atiyle beraber, zeminin yüzünde dizilmiş, istif edilmiş eşyayı dağıtmıyor, sarsmıyor, fezaya fırlatmıyor. Eğer sür'ati bir parça tezyid veya tenkis edilseydi, sekenesini havaya fırlatıp fezada dağıtacaktı.
Ve bir dakika, belki bir saniye muvazenesini bozsa, dünyamızı bozacak, belki başkasıyla çarpışacak, bir kıyameti koparacak.
(Asa-yı Musa. s,161-162)
Bediüzzaman Said Nursi
Şu kâinat öyle bir saraydır ki, o sarayda mütemadiyen tahrip ve tamir içinde çalkalanan bir şehir var.
Ve o şehirde her vakit harp ve hicret içinde kaynayan bir memleket var.
Ve o memlekette her zaman mevt ve hayat içinde yuvarlanan bir âlem var.
Halbuki, o sarayda, o şehirde, o memlekette, o âlemde o derece hayretengiz bir muvazene, bir mizan, bir tevzin hükmediyor;
Bilbedâhe ispat eder ki, bu hadsiz mevcudatta olan hadsiz tahavvülât ve vâridat ve masarif, herbir anda umum kâinatı görür, nazar-ı teftişinden geçirir birtek Zâtın mizanıyla ölçülür, tartılır.
Yoksa, balıklardan bir balık, bin yumurtacıkla ve nebâtattan haşhaş gibi bir çiçek, yirmi bin tohumla ve sel gibi akan unsurların, inkılâpların hücumuyla, şiddetle muvazeneyi bozmaya çalışan ve istilâ etmek isteyen esbab başıboş olsalardı veyahut maksatsız, serseri tesadüf ve mizansız, kör kuvvete ve şuursuz, zulmetli tabiata havale edilseydi, o muvazene-i eşya ve muvazene-i kâinat öyle bozulacaktı ki, bir senede, belki bir günde hercümerc olurdu.
Yani, deniz karma karışık şeylerle dolacaktı, taaffün edecekti.
Hava gazât-ı muzırra ile zehirlenecekti.
Zemin ise bir mezbele, bir mezbaha, bir bataklığa dönecekti.
Dünya boğulacaktı.
İşte,
cesed-i hayvânînin hüceyrâtından
ve kandaki küreyvât-ı hamrâ ve beyzâdan
ve zerrâtın tahavvülâtından
ve cihazat-ı bedeniyenin tenasübünden tut,
tâ denizlerin vâridat ve masarifine,
tâ zemin altındaki çeşmelerin gelir ve sarfiyatlarına,
tâ hayvânat ve nebâtâtın tevellüdat ve vefiyatlarına,
tâ güz ve baharın tahribat ve tamiratlarına,
tâ unsurların ve yıldızların hidemat ve harekâtlarına,
tâ mevt ve hayatın, ziya ve zulmetin ve hararet ve burudetin değişmelerine ve döğüşmelerine ve çarpışmalarına kadar, o derece hassas bir mizanla ve o kadar ince bir ölçüyle tanzim edilir ve tartılır ki, akl-ı beşer hiçbir yerde hakikî olarak hiçbir israf, hiçbir abes görmediği gibi, hikmet-i insaniye dahi herşeyde en mükemmel bir intizam, en güzel bir mevzuniyet görüyor ve gösteriyor.
Belki, hikmet-i insaniye, o intizam ve mevzuniyetin bir tezahürüdür, bir tercümanıdır.
İşte, gel, Güneş ile muhtelif on iki seyyarenin muvazenelerine bak.
Acaba bu muvazene, güneş gibi, Adl ve Kadîr olan Zât-ı Zülcelâli göstermiyor mu? Ve bilhassa, seyyarattan olan gemimiz, yani küre-i arz, bir senede yirmi dört bin senelik bir dairede gezer, seyahat eder.
Ve o harika sür'atiyle beraber, zeminin yüzünde dizilmiş, istif edilmiş eşyayı dağıtmıyor, sarsmıyor, fezaya fırlatmıyor. Eğer sür'ati bir parça tezyid veya tenkis edilseydi, sekenesini havaya fırlatıp fezada dağıtacaktı.
Ve bir dakika, belki bir saniye muvazenesini bozsa, dünyamızı bozacak, belki başkasıyla çarpışacak, bir kıyameti koparacak.
(Asa-yı Musa. s,161-162)
Bediüzzaman Said Nursi
SÖZLÜK:
MÜTEMÂDİYEN : Aralıksız, durmadan, devamlı sûrette.
MEVT : Ölüm; hayatın sona ermesi.
HAYRETENGÎZ : Hayret içinde bırakan. Şaşırtan.
MUVÂZENE : Ölçülülük, dengeli olma; tartma, ölçme, düşünme, karşılaştırma.
MİZÂN : Terâzi, tartı, ölçü, denge.
TEVZİN : Tartma, ölçme.
BİLBEDÂHE : Açıklıkla, açıktan, meydanda olarak, besbelli, ap açık bir şekilde.
TAHAVVÜLÂT : Bir halden diğer hâle geçmeler, değişiklikler.
VÂRİDÂT : Gelirler.
MASÂRİF : Masraflar, harcamalar.
NAZAR-I TEFTÎŞ : Kontrol, gözetleme, denetleme bakışı.
HERC Ü MERC : Darmadağın, allak bullak, karmakarışık.
TAAFFÜN : Kokuşma, bozulma, çürüme.
GAZÂT-I MUZIRRA : Zararlı gazlar.
MEZBELE : Çöplük.
KÜREYVAT-I HAMRÂ : Al yuvarlar. Kırmızı hücreler.
KÜREYVAT-I BEYZA : Kandaki beyaz renkte ve çok küçük kürecikler.
TENÂSÜB : Uygunluk, uyma, tutma; yakınlaşma.
TEVELLÜDÂT : Doğumlar.
HİDEMÂT : Hizmetler, vazifeler, hizmetliler.
HARÂRET : Sıcaklık.
BURÛDET : Soğukluk.
MEVZÛNİYET : Ölçülü, vezinli, tartılı, düzgün.
SEYYARE : Gezegen. Bir yerde durmayıp yer değiştiren; sâbit ve devamlı olmayan.
TEZYİD : Arttırma, çoğaltma.
TENKÎS : Eksiltme, noksanlaştırma.
SEKENE : Sâkinler, kalanlar, oturanlar, meksûn olanlar.
