Dileme ile ilgili çeşitli yorumlar
Âyette yer alan:
"Ben zalimlerden oldum." ifadesi, günahı itiraf etmektir. O da mağfireti istemeyi içerir. Çünkü dilekte bulunan talep edici, bazan talep kalıbı ile dilekte bulunur, bazan da haber (bilgi) kalıbı ile. Bu ya dilekte bulunan ya da kendisinden istenen kimsenin durumuna yahut her iki duruma göre ayarlanır.
Nuh'un -üzerine selâm- duasında olduğu gibi. Nûh şöyle duâ etmişti:
"Ey Rabbim! Bilgim olmayan bir şeyi senden dilemekten sana sığınırım. Eğer beni bağışlamaz, bana acımazsan, ziyana uğrayanlardan olurum." (Hûd, 11/47)
Görüldüğü gibi buradaki ifade dilek kalıbı değildir. Eğer Allah onu mağfiret edip ona acımazsa ziyana uğrayanlardan olacağını Allah'tan haber veren ihbarı (bilgi veren) bir kalıptır. Ne var ki bu bilgi aynı zamanda mağfiret dilemeyi de kapsar. Bu hususta diğer bir örnek Hz. Âdem ve eşi Havva'nın şu duâsıdır:
"Ey Rabbimiz! Biz nefsimize zulmettik, eğer bizi mağfiret etmez ve bize acımazsan, biz ziyan edenlerden oluruz." (A'râf, 7/23)
Hz. Musa'nın -üzerine selâm- duası da bu kabildendir.
"Rabbim, doğrusu bana indireceğin her hayra muhtacım." (Kasas, 28/24)
Bu âyette Hz. Musa'nın, Allah'ın kendisine indireceği her türlü hayra muhtaç olduğu durumu anlatılmaktadır. Bu ifade, aynı zamanda, Allah'ın kendisine indireceği hayrı istemesini de içerir.
Öte yandan Tirmizî ve diğerleri Rasûlullah'tan şu hadisi nakletmişler:
" Kur'ân okumakla meşgul olduğundan dolayı beni zikredemeyen ve benden dilekte bulunamayan kimseye, benden dilekte bulunanlara verdiğimden daha fazlasını veririm."
(Tirmizî, Cami, Fezâil-ül-Kur'ân, c. 5, s. 184, H. No 2926; Beyhâkî, Şu'ab'ül-İman, s. 567, 568.)
Tirmizî rivayet ettiği bu hadisi "hasen" olarak tanımlamış.
Öte yandan Mâlik b. el-Huveyris Rasûlullah'tan şu hadisi rivayet etmiştir; Rasûlullah şöyle buyuruyor:
"Beni zikretmekle meşgul olması nedeniyle benden dilekte bulunamayan kimseye, dileyenlere verdiğimden dah m üstününü veririm."
(Mâlik b. el-Huveyris, Tabîîndendir; Mansûr'dan rivayet etmiş. Şu'ab'ul-İman, H. No 570 )
Sanırım Beyhâkî bu hadisi merfu olarak yine bu kelimelerle rivayet etmiştir.
Süfyan b. Uyeyne'ye Peygamberin şu sözü hakkında soruldu, söz şu:
"Arafe günü yapılması gereken dua:
"Allah'tan başka ibadete layık ilâh yoktur, O tektir, ortağı yoktur; mülk O'nundur ve hamd O'nadır. O, her şeye gücü yetendir."
(Hattabî, Şe'nud-duâ, s. 207; Feth'ul-Bâri, c. 11, s. 147. Arafe gününde yapılması gereken en faziletli duâ hadisi ise şu kaynaklarda yer almıştır. Tirmizî, dualar b. c. 5, s. 572, H. No 3585; Amr b. Şuayb babası ve dedesinden. Aynı hadisi Mâlîk Muuatta'ında mürsel olarak nakletmiştir, s. 422.)
Süfyân bu hadisi zikrettikten sonra Ümeyye b. Ebus-Sait'in İbn Cüdan'ı öven şu dizelerini okudu.
"İhtiyacımı anlatayım mı, yoksa senin bağışlayacağınla yetmeyim mi? Zira senin huyun bağışta bulunmaktır.Kişi bir gün seni övse, bu övgüyü sana arzetmek ona yeter."
Uyeyne diyor ki:
" Bu şiirde bir yaratık diğer yaratığa hitap etmektedir. Bir kul diğer kula böylesi kelimelerle hitap ediyorsa, bir kul, yaratıcıya nasıl hitap etmelidir? "
Rasûlullah'dan nakledilen şu duâ da bu kabilden bir duadır:
" Allah'ım! Hamd Sana aittir. Şikayetler Sanadır; yardım yalnızca Senden istenir. Yardım eden yalnızca Sensin. Tevekkül yalnızca Sanadır. (Yalnız Sana güvenilir, yalnızca Sana dayanılır.)"
Bu duada geçen kelimeler bilgi (haber) kalıbında oldukları halde dilek anlamı da içerirler.
(Bu hadisi kimin tahriç ettiği tesbit edilemedi)
Âyette yer alan:
"Ben zalimlerden oldum." ifadesi, günahı itiraf etmektir. O da mağfireti istemeyi içerir. Çünkü dilekte bulunan talep edici, bazan talep kalıbı ile dilekte bulunur, bazan da haber (bilgi) kalıbı ile. Bu ya dilekte bulunan ya da kendisinden istenen kimsenin durumuna yahut her iki duruma göre ayarlanır.
Nuh'un -üzerine selâm- duasında olduğu gibi. Nûh şöyle duâ etmişti:
"Ey Rabbim! Bilgim olmayan bir şeyi senden dilemekten sana sığınırım. Eğer beni bağışlamaz, bana acımazsan, ziyana uğrayanlardan olurum." (Hûd, 11/47)
Görüldüğü gibi buradaki ifade dilek kalıbı değildir. Eğer Allah onu mağfiret edip ona acımazsa ziyana uğrayanlardan olacağını Allah'tan haber veren ihbarı (bilgi veren) bir kalıptır. Ne var ki bu bilgi aynı zamanda mağfiret dilemeyi de kapsar. Bu hususta diğer bir örnek Hz. Âdem ve eşi Havva'nın şu duâsıdır:
"Ey Rabbimiz! Biz nefsimize zulmettik, eğer bizi mağfiret etmez ve bize acımazsan, biz ziyan edenlerden oluruz." (A'râf, 7/23)
Hz. Musa'nın -üzerine selâm- duası da bu kabildendir.
"Rabbim, doğrusu bana indireceğin her hayra muhtacım." (Kasas, 28/24)
Bu âyette Hz. Musa'nın, Allah'ın kendisine indireceği her türlü hayra muhtaç olduğu durumu anlatılmaktadır. Bu ifade, aynı zamanda, Allah'ın kendisine indireceği hayrı istemesini de içerir.
Öte yandan Tirmizî ve diğerleri Rasûlullah'tan şu hadisi nakletmişler:
" Kur'ân okumakla meşgul olduğundan dolayı beni zikredemeyen ve benden dilekte bulunamayan kimseye, benden dilekte bulunanlara verdiğimden daha fazlasını veririm."
(Tirmizî, Cami, Fezâil-ül-Kur'ân, c. 5, s. 184, H. No 2926; Beyhâkî, Şu'ab'ül-İman, s. 567, 568.)
Tirmizî rivayet ettiği bu hadisi "hasen" olarak tanımlamış.
Öte yandan Mâlik b. el-Huveyris Rasûlullah'tan şu hadisi rivayet etmiştir; Rasûlullah şöyle buyuruyor:
"Beni zikretmekle meşgul olması nedeniyle benden dilekte bulunamayan kimseye, dileyenlere verdiğimden dah m üstününü veririm."
(Mâlik b. el-Huveyris, Tabîîndendir; Mansûr'dan rivayet etmiş. Şu'ab'ul-İman, H. No 570 )
Sanırım Beyhâkî bu hadisi merfu olarak yine bu kelimelerle rivayet etmiştir.
Süfyan b. Uyeyne'ye Peygamberin şu sözü hakkında soruldu, söz şu:
"Arafe günü yapılması gereken dua:
"Allah'tan başka ibadete layık ilâh yoktur, O tektir, ortağı yoktur; mülk O'nundur ve hamd O'nadır. O, her şeye gücü yetendir."
(Hattabî, Şe'nud-duâ, s. 207; Feth'ul-Bâri, c. 11, s. 147. Arafe gününde yapılması gereken en faziletli duâ hadisi ise şu kaynaklarda yer almıştır. Tirmizî, dualar b. c. 5, s. 572, H. No 3585; Amr b. Şuayb babası ve dedesinden. Aynı hadisi Mâlîk Muuatta'ında mürsel olarak nakletmiştir, s. 422.)
Süfyân bu hadisi zikrettikten sonra Ümeyye b. Ebus-Sait'in İbn Cüdan'ı öven şu dizelerini okudu.
"İhtiyacımı anlatayım mı, yoksa senin bağışlayacağınla yetmeyim mi? Zira senin huyun bağışta bulunmaktır.Kişi bir gün seni övse, bu övgüyü sana arzetmek ona yeter."
Uyeyne diyor ki:
" Bu şiirde bir yaratık diğer yaratığa hitap etmektedir. Bir kul diğer kula böylesi kelimelerle hitap ediyorsa, bir kul, yaratıcıya nasıl hitap etmelidir? "
Rasûlullah'dan nakledilen şu duâ da bu kabilden bir duadır:
" Allah'ım! Hamd Sana aittir. Şikayetler Sanadır; yardım yalnızca Senden istenir. Yardım eden yalnızca Sensin. Tevekkül yalnızca Sanadır. (Yalnız Sana güvenilir, yalnızca Sana dayanılır.)"
Bu duada geçen kelimeler bilgi (haber) kalıbında oldukları halde dilek anlamı da içerirler.
(Bu hadisi kimin tahriç ettiği tesbit edilemedi)