Selamun selam.Erzurumlu İbrahim Hakkı'nın(k.s) ansiklopedisinde buçlar var ama ilmi anlamda açıklma nasıl yapılmalı bende bilmiyorum.Selametle
10-BÖLÜM:İKİNCİ KISIM
Burçlar sahibi göğü; burçların şekillerini ve isimlerini; burçların
katlarını ve sabit yıldızları; ayın menzillerini; gök cisimlerinin
uzaklıklarını dört madde ile bildirir.
Birinci Madde
Sekizinci feleği bildirir.
Ey aziz, malum olsun ki, astronomlar demişlerdir ki: Feleklerin ve
unsurların üç tabakası birbirini kuşatıp, biri birine bir derece teğet ve
çakışır olmuştur ki, feleklerde ve unsurlarda zerre kadar boşluk kalmayıp,
her tarafı dopdoludur. Hepsinin dönüşü başka türlü olup, kuşakları
kendilerine kabuk ve zarf olmuştur. Şimdi, en dışta olan kuşak, yukarıda
anlatıldığı gibi büyük felektir. Onun içinde bulunan kuşak, sekizinci
felektir ki, burçlar feleği ve sabit yıldızlar feleği namıyle meşhurdur.
Büyük felek boşluğunda durması ve sabit olması ile anılmıştır. Merkezi,
âlemin merkezi olup; kutbu, âlemin kutbundan bir tarafa 23,5 derece
eğilimli olup, paralel iki yüzüyle kuşatılmış bir kürevî cisimdir. Yumru
sathının üzerinde olan büyük feleğin dip yüzeyine teğettir. Dip yüzeyinde
olan boşluğunda, zühal feleğinin yumru yüzeyine teğet olmuştur. Sayısız
sabit yıldızlarla işlenmiş ve süslenmiştir. Hayallerde şekillenen on iki
burçla nakışlanmış ve renklenmiştir. Umumi eksen olan felekler feleği
(büyük felek) ile âlemin merkezi çevresinde doğudan batıya hareket eder,
bütün uydularıyla yirmi dört saatte bir devresini tamamladığından başka,
kendine has hareketiyle âlemin kutbundan başka olan kutbu üzere ve
güneşitleyiciden gayri iki tarafa kutbu kadar eğilmiş olan kuşağı üzere,
batıdan doğuya yavaş yavaş döner. Aheste hareketiyle altında dikilmiş olan
sabit yıldızları toptan o tarafa alıp gider. Yetmiş güneş senesinde kendi
kuşağı yörüngesinde ancak bir derece yol alır. O halde ikibinyüz senede
bir, bir burcu geçer ve yirmibeşbin ikiyüz senede bir devresini tamam eder.
Filozoflar: Bu süre tamamında, denizlerin ve karaların yer
değiştirmesinden, bütün âlemin işleri, sırları en iyi bilen Allah'ın
takdiri ile baştan ayağa değişir, demişlerdir. Bu feleğin dahi altında,
küçük felekler varsaymaya hacet kalmayıp, ancak büyük dairelerden burçlar
dairesi; bu feleğin çevresinde, iki kutbu arasında farzolunup, oniki burcun
şekilleri bu kuşağının bizzat kendinde olarak belirlenmiştir. Altı büyük
daire dahi, bu feleğin iki kutbu üzerinde kesişir farzolunup, sekizinci
felek, bu altı daire ile kavun ve karpuz üzerindeki çizgiler şeklinde oniki
kısım olup; her bir kısmına bir isim ile burç adı verilip: Meselâ, koç
burcu, kova burcu vs. denilmiştir.
İkinci Madde
Belirlenmiş yıldızlar ile bulunan şekilleri ve burçlar semasının dört
katını bildirir.
Ey aziz, malum olsun ki, astronomlar demişlerdir ki: Oniki burcun her
birinde, mesela karpuzun her dilimi ortasında yani sekizinci feleğin oniki
diliminin her birinin yarısında; belirlenmiş yıldızların toplu görünümü,
bir şekle benzer olarak gözetlenip, o burçların isimleri görüntülerine
göredir. Mesela koç burcu, sekizinci feleğin sahasında bir dilimdir ki,
onun dilimlerinde gözlenen yıldızlar, birer çizgi ile birbirlerine
bağlansa, ondan koç şekli görünür. Öteki burçlar da böyledir ve
görünüşlerine göre isim alırlar. Bu feleğin tamamen boşluğunu dolduran
sayısız yıldızlardan, eski filozofların gözlemleri gereğince; binyirmiiki
ışıklı yıldızı içeren hayvan ve eşyaya benzer kırksekiz suret hayal
edilmiştir. Üçyüzkırkaltı gözetlenmiş yıldızın şekillenmesiyle oniki şekil
belirlenmiş ve oniki burç adıyla isimlendirilmiştir. Bu suretlerin
yirmibiri kuşağın kuzeyinde bulunup, onlarla üçyüzaltmışaltı yıldız
zat olunmuştur. Kırk sekiz suretin kalanı olan onbeş suret, kuşağın
güneyinde bulunup; gözetlenmiş yıldızlardan üçyüzonaltı yıldız dahi
bunların sahasında belirlenip, sayılan binyirmiiki yıldız tamamıyla tesbit
edilmiştir.
Ek: Malûm olsun ki, merhum yazarın (İbrahim Hakkı) saydığı üzere, yıldızlar
iki kısma ayrılıp; bir kısmına sabit yıldızlar ve diğerine gezegen adı
verilir. Bir kısmına sabit adı verilmesinin sebebi: Birbirlerine olan
uzaklığın miktarı daima eşit olup; fazlalaşıp, eksilmediklerine dayanır.
Onlar, bu bahiste anlatılan sabit feleklerdir. Öteki kısmına gezegen
denilmesinin sebebi: Bunlar başka başka yürüyüp hareket ettikçe,
birbirlerine kâh uzak kâh yakın olduklarına binaendir. Bunlar yedi
gezegendir ki, her biri bir felekte bulunur. Bu gezegenler, bazen bir yerde
toplanıp kümelenerek, ufuk dairesinin birbirine karşı derecelerinde karşı
karşıya bulunurlar. Sabit yıldızların miktarı, sonraki filozofların sözüne
göre; binyüzoniki adet yıldız olup, ışıklı cisimler oldukları
belirlenmiştir. Birbirlerinden ayrılmak ve her birine bir isim konulmak
imkânsız olmakla: Bilginler toplu görünümlerini altmışa bölüp, her birine
bir şekil üzere isimler vermeyi uygun görüp ve her bir şekle, eski
filozoflar arasında şöhret yapmış kimselerin isminden, bazı hayvan, bitki,
cisim ve âlet isimlerinden birer isim koymuşlardır ki, aşağıya konulan
felekler şeklinde görülmektedir.
Adları geçen seksen şeklin her biri, birkaç yıldızdan bir topluluk olarak
düşünülüp, onların onikisi, burçlar kuşağındadır. Bu yıldızlardan ayılan
üçyüzkırkaltı yıldızı içine alır. Oniki burcun isimleri şunlardır: 1- Koç,
2- Boğa, 3- İkizler, 4- Yengeç, 5- Aslan, 6- Başak, 7- Terazi, 8- Akrep,
9- Yay, 10- Oğlak, 11- Kova, 12- Balık.
Burçlar kuşağının kuzeyinde üçyüzaltmış yıldız gözlenmiş olup, yirmi bir
surete tatbik edilmiştir. İsimleri şunlardır: Küçük ayı, büyük ayı,
Keykavuş, kuş... Güneydeki dörtyüzaltı yıldıza, yirmiyedi surete benzeyip,
isimleri böyledir: Kitas, cebbar, tilki, köpek, gemi... Bütün bunlar sadece
gözetlenebilen yıldızlardır. (Bugünkü bulgularla bu sayı seksensekiz olarak
tesbit edilmiştir). Mesela kehkeşan (samanyolu) da bulunan yıldızların henüz
sayıları tesbit edilememiştir. Öte yandan yıldızların, yere uzaklığı ve
yakınlığından mı küçük veya büyük göründükleri henüz meçhuldür. Doğrusunu
ancak Allah Taâlâ bilir.
Oniki burcun altısı, güneşitleyici dairenin kuzeyinde olmakla, bunlara:
Kuzey burçları derler. Altısı dahi güneşleyicinin güneyinde olduğu için,
onlara: Güney burçları derler. Kuzey burçları: Koç, boğa, ikizler, yengeç,
arslan ve başaktır. Güney burçları: Terazi, akrep, yay, oğlak, kova ve
balıktır. Bu burçların dördüne: Değiştiren derler; dördüne: Sabit ve
dördüne: Karıştıran derler. Değiştiren burçlar: Koç, yengeç, terazi ve
oğlaktır. Bunlara değiştiren denmesinin sebebi: Güneş unlardayken bir
mevsimden bir mevsime geçmiş olur. Ama koçta güneş bulunduğunda, zaman
kıştan bahara döner. Güneşin yengece girmesiyle zaman, bahardan yaza döner.
Güneş teraziye girdiğinde, zaman, yazdan sonbahara döner. Güneş oğlağa
girdiğinde, zaman, sonbahardan kışa döner. Koç burcunun başlangıcına,
ilkbahar noktası; yengeç burcunun başlangıcına, yaz dönümü; terazi burcunun
başlangıcına, sonbahar noktası; oğlak burcunun başlangıcına, kış dönümü
derler. Sabit burçlarsa: Boğa, aslan, akrep, kova burçlarıdır. Bunlara
sabit denmesinin sebebi: Ne değiştirenler gibi değişme noktasında kalır, ne
karıştıranlar gibi iki surette belirirler. Karıştıranlar: İkizler, başak,
yay ve balıktır. Bunlara bu ismin verilmesinin sebebi: Güneş bu burçların
paralelinde iken, her birinde zaman, bulunduğu durumla diğer durum arasında
karışmıştır. İkizlerde, zaman, ilkbahardayken, yaza dönüp yazla karışır;
Başakta zaman, yazdayken sonbaharla karışır; yazdayken, zaman,
sonbahardayken kışla karışır. İkizlerde, zaman, kıştayken ilkbaharla
karışır.
Sonraki filozoflar, nazarında oniki burçla yedi gezegen, tıpkı dört unsur
gibi değişik tabiatlar üzeredirler. Onlar, her üç burcu bir tabiatta bulup,
burçlar tirigonometresi adını vermişlerdir Koç, aslan ve yay burçlarına
ateş üçlüsü derler ki,her birinin tabiatı, sıcaklık ve kuruluktur. Boğa,
başak ve oğlak, toprak üçlüsüdürler ki, her birin tabiatı; soğukluk ve
kuruluktur. İkizler, terazi ve kova, hava üçlüsüdürler ki, her birinin
tabiatı, sıcaklık ve rutubettir. Yengeç, akrep ve balık, su üçlüsüdürler
ki, her birinin tabiatı, rutubet ve soğukluktur. Şimdi sırasıyla bu
burçlara: Ateşsel burç, topraksal burç, havaî burç ve susal burç derler.
Oniki burcu bu minval üzere sayarlar. Öte yandan oniki burcun bazısını
erkek, bazısını dişi tabiatte bulup, bazılarını gündüze, bazılarını geceye
nispet etmişlerdir ki: Altı burç erkek, altısı dişidir. Erkek olanlar: Koç,
ikizler, aslan, terazi, yay ve kova burçlarıdır ki, bunlar tekil
burçlardır. Dişiler0 Boğa, yengeç, başak, akrep, oğlak ve balıktır ki,
bunlar ikildir. Şimdi, koç burcundan başlayıp, sırasıyla burçları, bir
erkek, bir dişi sayarlar ve oniki burcun tamamına değin giderler. Ateşî ve
havaî üçlerde erkek burçlar bulunup; topraksal ve susal üçlülerin tümü
dişi bulunup: Gündüzsel erkek ve gecesel dişi olmuştur.
Burçlarla ilgili tablolar aşağıdadır.
Burcun durumları - İlkbahar Yaz Sonbahar Kış
Değiştirenler - Koç Yengeç Terazi Oğlak
Sabitler - Boğa Aslan Akrep Kova
Karıştıranlar - İkizler Başak Yay Balık