İSLÂM'DA YÖNETİM NİZAMI
Halife Tayini İçin Müslümanlara Tanınan Süre
Halife tayini için Müslümanlara tanınan süre, iki gece ve üç gündüzdür. Herhangi bir Müslüman boynunda bey’at sorumluluğu bulunmaksızın iki gece geçirmesi helal olmaz. Bunun azami olarak iki gece ile sınırlandırılmasının sebebi, Halife tayin etmenin bir önceki Halife’nin vefat etmesi veya azledilmesinden itibaren farz oluşudur. Ancak Halife nasbetmek için uğraşmakla birlikte Halife tayininin iki gece ve üç gündüz ertelenmesi caizdir. Eğer iki gece geçmekle birlikte Halife tayin etmeyecek olurlarsa, duruma bakılır. Şayet Müslümanlar Halife’yi belirleme işiyle uğraşmalarına rağmen önleme güçleri olmayan bir takım sebepler dolayısıyla iki gece içerisinde Halife seçimini gerçekleştiremeyecek olurlarsa günahtan kurtulurlar. Çünkü farzı yerine getirmekle meşguldürler ve önleme güçleri olmayan sebepler dolayısıyla böyle bir geciktirmeye zorlanmışlardır. Nitekim Rasulullah (s.a.v.) de şöyle buyurmuştur: "Hata, unutmak ve zorlandıkları şeylerden dolayı Allah ümmetimden günahı kaldırılmıştır.” [1]
Eğer bu işle uğraşmıyor iseler Halife nasbedilinceye kadar hep birlikte günahkardırlar. Ancak Halife tayin ettikleri vakit, bu farzın sorumluluğu üzerlerinden kalkar. Halife tayin etmeyip oturmak suretiyle işledikleri günaha gelince, bu günah üzerlerinden düşmez ve boyunlarında kalır. Bir Müslümanın herhangi bir farzı yerine getirmemesi nedeniyle işlediği bir günahtan dolayı hesaba çekilmesi gibi Allah bundan dolayı onları hesaba çeker.
Halife nasbetme farzını yerine getirmek üzere Müslümanlara tanınan sürenin iki gece ve üç gündüz oluşunun delili şudur: Ashab-ı Kiram, Peygamber'in vefat ettiği haberini aldıkları andan itibaren ona Halife tayin etme hususunu araştırmak üzere Sakife'de toplandılar. Sakife'de tartışmalarını devam ettirdiler. İkinci gün beyat etmek üzere halkı mescitte topladılar. Bu olay, iki gece ve üç gündüz boyunca devam etmiştir. Aynı şekilde Ömer'in aldığı yaradan dolayı öleceği anlaşılınca şura halkına Halife seçme görevini verdi ve onlar için üç günlük bir süre belirledi. Daha sonra da, üç günlük süre içerisinde Halife ittifakla belirlenmeyecek olur ise üç günden sonra buyruğuna muhalefet edenlerin öldürülmesini emretti. Bunu uygulamak, yani muhalif olanı öldürmek için de Müslümanlardan elli kişiyi görevlendirdi. Seçilen kişilerin şura ehlinden ve Ashab-ı Kiramın büyüklerinden olmasına rağmen böyle bir emir vermişti. Ashab-ı Kiramın gözleri önünde böyle bir emri vermesine ve onlar tarafından da işitilmesine rağmen bu hususta Ömer'e muhalefette bulunan ve böyle bir şeyi reddeden bir kimsenin olduğuna dair bir nakil de yoktur. Bu nedenle Müslümanların iki gece ve üç gündüzden daha fazla bir süre Halife’siz kalmalarının caiz olmadığı sahabenin icmaı ile sabittir. Sahabenin icmaı ise Kitap ve Sünnet gibi, şer’î delildir.
[1] İbni Hibban; İbni Mace,2035; İbni Abbas’tan rivayet etmişlerdir
Halife Tayini İçin Müslümanlara Tanınan Süre
Halife tayini için Müslümanlara tanınan süre, iki gece ve üç gündüzdür. Herhangi bir Müslüman boynunda bey’at sorumluluğu bulunmaksızın iki gece geçirmesi helal olmaz. Bunun azami olarak iki gece ile sınırlandırılmasının sebebi, Halife tayin etmenin bir önceki Halife’nin vefat etmesi veya azledilmesinden itibaren farz oluşudur. Ancak Halife nasbetmek için uğraşmakla birlikte Halife tayininin iki gece ve üç gündüz ertelenmesi caizdir. Eğer iki gece geçmekle birlikte Halife tayin etmeyecek olurlarsa, duruma bakılır. Şayet Müslümanlar Halife’yi belirleme işiyle uğraşmalarına rağmen önleme güçleri olmayan bir takım sebepler dolayısıyla iki gece içerisinde Halife seçimini gerçekleştiremeyecek olurlarsa günahtan kurtulurlar. Çünkü farzı yerine getirmekle meşguldürler ve önleme güçleri olmayan sebepler dolayısıyla böyle bir geciktirmeye zorlanmışlardır. Nitekim Rasulullah (s.a.v.) de şöyle buyurmuştur: "Hata, unutmak ve zorlandıkları şeylerden dolayı Allah ümmetimden günahı kaldırılmıştır.” [1]
Eğer bu işle uğraşmıyor iseler Halife nasbedilinceye kadar hep birlikte günahkardırlar. Ancak Halife tayin ettikleri vakit, bu farzın sorumluluğu üzerlerinden kalkar. Halife tayin etmeyip oturmak suretiyle işledikleri günaha gelince, bu günah üzerlerinden düşmez ve boyunlarında kalır. Bir Müslümanın herhangi bir farzı yerine getirmemesi nedeniyle işlediği bir günahtan dolayı hesaba çekilmesi gibi Allah bundan dolayı onları hesaba çeker.
Halife nasbetme farzını yerine getirmek üzere Müslümanlara tanınan sürenin iki gece ve üç gündüz oluşunun delili şudur: Ashab-ı Kiram, Peygamber'in vefat ettiği haberini aldıkları andan itibaren ona Halife tayin etme hususunu araştırmak üzere Sakife'de toplandılar. Sakife'de tartışmalarını devam ettirdiler. İkinci gün beyat etmek üzere halkı mescitte topladılar. Bu olay, iki gece ve üç gündüz boyunca devam etmiştir. Aynı şekilde Ömer'in aldığı yaradan dolayı öleceği anlaşılınca şura halkına Halife seçme görevini verdi ve onlar için üç günlük bir süre belirledi. Daha sonra da, üç günlük süre içerisinde Halife ittifakla belirlenmeyecek olur ise üç günden sonra buyruğuna muhalefet edenlerin öldürülmesini emretti. Bunu uygulamak, yani muhalif olanı öldürmek için de Müslümanlardan elli kişiyi görevlendirdi. Seçilen kişilerin şura ehlinden ve Ashab-ı Kiramın büyüklerinden olmasına rağmen böyle bir emir vermişti. Ashab-ı Kiramın gözleri önünde böyle bir emri vermesine ve onlar tarafından da işitilmesine rağmen bu hususta Ömer'e muhalefette bulunan ve böyle bir şeyi reddeden bir kimsenin olduğuna dair bir nakil de yoktur. Bu nedenle Müslümanların iki gece ve üç gündüzden daha fazla bir süre Halife’siz kalmalarının caiz olmadığı sahabenin icmaı ile sabittir. Sahabenin icmaı ise Kitap ve Sünnet gibi, şer’î delildir.
[1] İbni Hibban; İbni Mace,2035; İbni Abbas’tan rivayet etmişlerdir