KARAHANLILAR DEVLETİ
Karahanlılar, daha önceki Türk devletlerinden farklı olarak, hükümdarların ve halkının çoğunluğunun Müslümanlığı seçtiği ilk Türk devletidir. Bu sebeple Türk tarihi içerisinde Karahanlıların özel bir yeri ve önemi vardır. Hâkaniye ve İlig-Hanlar adlarıyla da anılan Karahanlı Devleti, başta Karluklar olmak üzere Çiğil, Yağma ve Tuhsı gibi Türk Boylarına dayanıyordu. Karluklar, Balasagun merkez olmak üzere Yedi-su bölgesinde bir devlet kurmuşlardı. Karluk yabgusu, bağlı bulunduğu Uygur Hakanlığı'nın 840 yılında Kırgızlar tarafından yıkılması üzerine istiklâlini ilân etti. Kendisini Türk hakanlarının yasal halefi sayan yabgu Karahan unvanını aldı.
Karahanlıların ilk hükümdarı olarak Bilinen Bilge Kül Kadir Han, Maverâünnehir'deki Sâmanî devleti ile mücadelelerde bulundu. Oğullarından Arslan Han ulu hakan olarak Balasagun'da, Oğulcak Kadir Han ise Talas'ta oturdular. Kadir Han 893'te başkenti Kaşgar'a nakletti. Bu dönemde yeğeni Satuk Buğra Han Müslümanlarla temas kurdu ve Karahanlı Devleti'nin başına geçince de İslâmiyet'i resmî din olarak kabul etti (920). Bu tarihten sonra Abdülkerim Satuk Buğra han adıyla anıldı. Ancak Karahanlı sınırları içersindeki halkın tamamıyla İslâmiyet'i seçmesi Satuk Buğra Han'ın oğlu Baytaş zamanında gerçekleşmiştir.
Karahanlı Hükümdarı Ebu Nasr Ahmed zamanında, kardeşi İlig Nasr tarafından Samaniler devletine son verildi (999). Ebu Nasr Ahmed Abbasi halifesi tarafından bir İslâm hükümdarı olarak tanınan ilk Karahanlı hanı olmuştur. Karahanlı Devleti'nin sınırları Balasagun, Özkent ve Tarım Havzası'nın batı kısmı ile Karakurum dağları dolaylarına kadar genişlemişti. Güneyde Gazneliler ile komşu oldular ve mücadele ettiler. Ancak hanedan arasında çıkan anlaşmazlık neticesinde devlet Doğu ve Batı olmak üzere ikiye ayrıldı (1042). Doğu Karahanlıların başında Tamgaç Buğra Han; Batı Karahanlıların başında ise Ahmet Arslan Han bulunuyordu.
Doğu Karahanlı Devleti (1042-1211): Doğu Karahanlı Devleti'nin sınırları Kaşgar, Fergana, Balkaş gölü civarına kadar uzanmaktaydı. Devletin merkezi zaman zaman Balasagun, Talas ve Kaşgar şehirleri olmuştur. Doğu Karahanlı Devleti'nin ilk hükümdarı sayılan Tamgaç Buğra Han âdil ve dindar bir kişi olarak tanınmaktaydı. Yusuf Has Hacib'in yazdığı Kutadgu Bilig bu hükümdara sunulmuştur. Doğu Karahanlı Devleti 1090 yılında Selçuklulara bağlandı. Devlet 1133 yılında Moğol asıllı Karahıtayların hâkimiyetine girdi. Bu durum 1211'e kadar devam etti. Bölgenin tamamı Cengiz Han tarafından istilâ edildi.
Batı Karahanlı Devleti (1042-1212):Batı Karahanlıların sınırları batıda Aral gölünden doğuda Çimkent ve Özkent'e kadar uzanmaktaydı. Devletin başkenti önceleri Özkent idi. Daha sonra Semerkant ve Buhara devletin merkezleri olmuştur. İlk hükümdarları Ahmet Arslan Han idi.
Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah bir Karahanlı prensesi ile evlenerek iki devlet arasında akrabalık kurdu ve böylece Karahanlıları kendisine bağladı (1089). Selçukluların Katavan Savaşı'nda yenilmesiyle beraber Batı Karahanlılar da Karahitay hâkimiyetine girmişti (1141). Harezmşahlar bölgedeki Moğol hâkimiyetine son vermiş, son Karahanlı hükümdarı Osman Han'ı da ortadan kaldırarak, bu devleti yıkmışlardır (1212).
Karahanlılar (840-1212)
- Uygurların Karluklar, Yağma, Çiğil Türkleri tarafından yıkılmasından sonra birleşen boylar tarafından kuruldu.
- Doğu ve Batı Türkistan'da yaşadılar.
- 934 yılında hükümdar Satuk Buğra Han Müslüman olunca, devlet resmi din olarak İslam'ı kabul etti. Satuk Buğra Han, Abdüİkerİm adını aidi.
- Bölgelerinde hakimiyet mücadelesi için Gazneliler. Oğuzlar (Büyük Selçuklular) ve Uygurlarla savaştılar.
- En parlak dönemleri Yusuf Kadir Han Dönemi' dir. Onun ölümünden sonra İç karışıklıklarla devlet Doğu ve Batı Karahanlılar olmak üzere ikiye ayrıldı (1044).
- Doğu Karahanlılara Karahitaylar son verdi.
- Batı Karahanlılar ise Harzemşahlar tarafından yıkıldı.
Karahanlıların Kültür Tarihi Bakımından Önemi:
1. Türk-islam kültürünün temelini atıp, her yönden İslam'a girişte köprü görevini üstlendiler.
2. İslamiyet sonrasında bile, islâm öncesi yapıyı korudular (Kurultay).
3. Karahanlılar Türkçe'ye çok önem verip geliştirdiler.
Bu nedenle şu eserler yazıldı:
- Kaşgarlı Mahmut, Divan-ı Lügat-it Türk adlı eseri yazdı.
-Yusuf Has Hacib, Kutadgu Bilig adlı eseri yazdı.
- Edip Ahmet Yükneki, Atabetü'l Hakayık'ı yazdı.
- Ahmet Yesevi, Divan-ı Hikmet'i yazdı.
Bu eserler Türkçe'ye verilen önemi vurgulayan, dil zenginliğini ve -özellikle Arapça ve Farsça'dan zengin bir yapıya sahip olduğunu belirtir.
4. Halkının tamamının Türk olması ve Türk topraklarında kurulmuş olmasından doiayı Araplaşma ve Farslaşma (İranİılaşma) olmadî.
5. Karahanlı Devleti, Ribat adıyla ilk kervansarayları yaptılar.
Karahanlılar, daha önceki Türk devletlerinden farklı olarak, hükümdarların ve halkının çoğunluğunun Müslümanlığı seçtiği ilk Türk devletidir. Bu sebeple Türk tarihi içerisinde Karahanlıların özel bir yeri ve önemi vardır. Hâkaniye ve İlig-Hanlar adlarıyla da anılan Karahanlı Devleti, başta Karluklar olmak üzere Çiğil, Yağma ve Tuhsı gibi Türk Boylarına dayanıyordu. Karluklar, Balasagun merkez olmak üzere Yedi-su bölgesinde bir devlet kurmuşlardı. Karluk yabgusu, bağlı bulunduğu Uygur Hakanlığı'nın 840 yılında Kırgızlar tarafından yıkılması üzerine istiklâlini ilân etti. Kendisini Türk hakanlarının yasal halefi sayan yabgu Karahan unvanını aldı.
Karahanlıların ilk hükümdarı olarak Bilinen Bilge Kül Kadir Han, Maverâünnehir'deki Sâmanî devleti ile mücadelelerde bulundu. Oğullarından Arslan Han ulu hakan olarak Balasagun'da, Oğulcak Kadir Han ise Talas'ta oturdular. Kadir Han 893'te başkenti Kaşgar'a nakletti. Bu dönemde yeğeni Satuk Buğra Han Müslümanlarla temas kurdu ve Karahanlı Devleti'nin başına geçince de İslâmiyet'i resmî din olarak kabul etti (920). Bu tarihten sonra Abdülkerim Satuk Buğra han adıyla anıldı. Ancak Karahanlı sınırları içersindeki halkın tamamıyla İslâmiyet'i seçmesi Satuk Buğra Han'ın oğlu Baytaş zamanında gerçekleşmiştir.
Karahanlı Hükümdarı Ebu Nasr Ahmed zamanında, kardeşi İlig Nasr tarafından Samaniler devletine son verildi (999). Ebu Nasr Ahmed Abbasi halifesi tarafından bir İslâm hükümdarı olarak tanınan ilk Karahanlı hanı olmuştur. Karahanlı Devleti'nin sınırları Balasagun, Özkent ve Tarım Havzası'nın batı kısmı ile Karakurum dağları dolaylarına kadar genişlemişti. Güneyde Gazneliler ile komşu oldular ve mücadele ettiler. Ancak hanedan arasında çıkan anlaşmazlık neticesinde devlet Doğu ve Batı olmak üzere ikiye ayrıldı (1042). Doğu Karahanlıların başında Tamgaç Buğra Han; Batı Karahanlıların başında ise Ahmet Arslan Han bulunuyordu.
Doğu Karahanlı Devleti (1042-1211): Doğu Karahanlı Devleti'nin sınırları Kaşgar, Fergana, Balkaş gölü civarına kadar uzanmaktaydı. Devletin merkezi zaman zaman Balasagun, Talas ve Kaşgar şehirleri olmuştur. Doğu Karahanlı Devleti'nin ilk hükümdarı sayılan Tamgaç Buğra Han âdil ve dindar bir kişi olarak tanınmaktaydı. Yusuf Has Hacib'in yazdığı Kutadgu Bilig bu hükümdara sunulmuştur. Doğu Karahanlı Devleti 1090 yılında Selçuklulara bağlandı. Devlet 1133 yılında Moğol asıllı Karahıtayların hâkimiyetine girdi. Bu durum 1211'e kadar devam etti. Bölgenin tamamı Cengiz Han tarafından istilâ edildi.
Batı Karahanlı Devleti (1042-1212):Batı Karahanlıların sınırları batıda Aral gölünden doğuda Çimkent ve Özkent'e kadar uzanmaktaydı. Devletin başkenti önceleri Özkent idi. Daha sonra Semerkant ve Buhara devletin merkezleri olmuştur. İlk hükümdarları Ahmet Arslan Han idi.
Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah bir Karahanlı prensesi ile evlenerek iki devlet arasında akrabalık kurdu ve böylece Karahanlıları kendisine bağladı (1089). Selçukluların Katavan Savaşı'nda yenilmesiyle beraber Batı Karahanlılar da Karahitay hâkimiyetine girmişti (1141). Harezmşahlar bölgedeki Moğol hâkimiyetine son vermiş, son Karahanlı hükümdarı Osman Han'ı da ortadan kaldırarak, bu devleti yıkmışlardır (1212).
Karahanlılar (840-1212)
- Uygurların Karluklar, Yağma, Çiğil Türkleri tarafından yıkılmasından sonra birleşen boylar tarafından kuruldu.
- Doğu ve Batı Türkistan'da yaşadılar.
- 934 yılında hükümdar Satuk Buğra Han Müslüman olunca, devlet resmi din olarak İslam'ı kabul etti. Satuk Buğra Han, Abdüİkerİm adını aidi.
- Bölgelerinde hakimiyet mücadelesi için Gazneliler. Oğuzlar (Büyük Selçuklular) ve Uygurlarla savaştılar.
- En parlak dönemleri Yusuf Kadir Han Dönemi' dir. Onun ölümünden sonra İç karışıklıklarla devlet Doğu ve Batı Karahanlılar olmak üzere ikiye ayrıldı (1044).
- Doğu Karahanlılara Karahitaylar son verdi.
- Batı Karahanlılar ise Harzemşahlar tarafından yıkıldı.
Karahanlıların Kültür Tarihi Bakımından Önemi:
1. Türk-islam kültürünün temelini atıp, her yönden İslam'a girişte köprü görevini üstlendiler.
2. İslamiyet sonrasında bile, islâm öncesi yapıyı korudular (Kurultay).
3. Karahanlılar Türkçe'ye çok önem verip geliştirdiler.
Bu nedenle şu eserler yazıldı:
- Kaşgarlı Mahmut, Divan-ı Lügat-it Türk adlı eseri yazdı.
-Yusuf Has Hacib, Kutadgu Bilig adlı eseri yazdı.
- Edip Ahmet Yükneki, Atabetü'l Hakayık'ı yazdı.
- Ahmet Yesevi, Divan-ı Hikmet'i yazdı.
Bu eserler Türkçe'ye verilen önemi vurgulayan, dil zenginliğini ve -özellikle Arapça ve Farsça'dan zengin bir yapıya sahip olduğunu belirtir.
4. Halkının tamamının Türk olması ve Türk topraklarında kurulmuş olmasından doiayı Araplaşma ve Farslaşma (İranİılaşma) olmadî.
5. Karahanlı Devleti, Ribat adıyla ilk kervansarayları yaptılar.
